Tham gia Bảo hiểm Xã hội bắt buộc là quyền lợi và đồng thời là nghĩa vụ của người lao động làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 01 tháng trở lên theo quy định tại Điều 2.1 (a) và Điều 2.1 (b) Luật Bảo hiểm Xã hội. Người lao động sẽ bị xử phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 500.000 đến 1.000.000 khi có hành vi thỏa thuận với người sử dụng lao động không tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp hoặc tham gia không đúng mức quy định (Điều 26.1 của Nghị định 95/2013/NĐ-CP, sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 88/2015/NĐ-CP).
Người lao động chỉ có thể không tham gia Bảo hiểm Xã hội trong trường hợp giao kết hợp đồng lao động với người sử dụng lao động thứ hai trở lên. Khi đó, hai bên không tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp mà người sử dụng lao động có trách nhiệm chi trả cùng lúc với kỳ trả lương của người lao động khoản tiền tương đương với mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp thuộc trách nhiệm của người sử dụng lao động (Điều 4.1(a) Nghị định
