Tiết chế không phải là thiếu thốn, mà là chủ ý tạo chỗ cho âm nhạc cất lời. Khoảng lặng giống như ánh sáng trong nhiếp ảnh: không có khoảng trống, mọi chi tiết đều chói gắt và người nghe không biết nhìn vào đâu. Với người đệm piano, “chơi ít” đúng lúc giúp giọng hát rõ lời, nhạc cụ khác nổi bật, còn tổng thể vẫn đầy đặn nhờ độ ngân, màu hợp âm và cách nhấn nhá. Muốn làm được điều này, bạn cần lựa chọn thời điểm, không gian âm vực, mật độ tiết tấu, độ mạnh nhẹ và cách dùng bàn đạp thật tinh.
Thời điểm nhường chỗ rõ nhất là những nơi nhiều chữ, câu hát dài, hoặc đoạn kể chuyện, ngâm thơ. Khi ca sĩ vào câu mới, âm tiết đầu thường cần vùng không khí trong trẻo; bạn hãy để tiếng ngân của hợp âm trước tự kết, nhấc bàn đạp đúng phách mạnh rồi mới đặt hợp âm tiếp theo hơi muộn một nhịp con. Ở các đuôi câu, thay vì thêm nốt lót, chỉ cần một hợp âm bền vững rơi đúng phách một, giữ nửa bàn đạp để ngân nhẹ, cho người hát gài phụ âm cuối thật rõ. Tới cao trào điệp khúc, khoảng lặng vẫn cần thiết: đừng lấp kín mọi khe trống bằng chạy ngón; hãy để một, hai phách im hẳn trước khi thả hợp âm át, cảm giác bật sáng sẽ mạnh hơn nhiều so với việc rải nốt liên tục.
Không gian âm vực cũng là một dạng khoảng lặng. Giọng hát thường trú trong khoảng giữa; nếu tay phải bám sát khu vực này, tiếng đàn sẽ che chữ. Hãy dịch tay phải lên cao hơn một quãng tám khi cần lấp lánh, hoặc hạ thấp xuống làm bè nhẹ khi người hát dùng nốt cao; tuyệt đối tránh đè lên đúng nốt chủ của giai điệu trừ khi cố ý hòa giọng. Tay trái nên ở dưới vùng trung trầm, đánh thưa và rõ phách; khi có đàn trầm hoặc ghi-ta bass, hãy bỏ bớt nốt gốc, chỉ giữ bậc ba và bậc bảy để gợi tính chất hợp âm mà không tranh dải tần. Khoảng trống dọc theo âm vực này giúp bản phối thoáng đãng dù bạn chơi rất ít nốt.
Mật độ tiết tấu quyết định cảm giác “nặng – nhẹ” của mặt phẳng âm nhạc. Ở phiên khúc, hãy tự đặt mục tiêu chỉ chơi khoảng một nửa số nhịp con so với thói quen; ví dụ trong nhịp bốn bốn, chỉ nhấn phách một và ba, giữa nhịp để ngân. Khi bản nhạc tiến dần, tăng mật độ từng chút một: thêm nốt ở phách yếu, thêm nốt lót dẫn về phách mạnh tiếp theo, rồi lại rút bớt để tạo nhịp thở. Mật độ không đều nhau mới tạo nhạc tính: hai ô nhịp thưa, một ô nhịp dày, rồi thưa trở lại, người nghe sẽ thấy dòng chảy có nhịp thở tự nhiên chứ không phải chiếc máy dệt nốt.
Độ mạnh nhẹ là chiếc vô-lăng của khoảng lặng. Bạn không cần im hoàn toàn mới là nhường chỗ; chỉ cần hạ tay trái xuống mức nền, tay phải giữ giai điệu đệm ở mức thì thầm, giọng hát sẽ tự nhiên vượt lên. Những phách mạnh nên dứt khoát nhưng ngắn gọn, nhả bàn đạp sớm để khoảng trống thật sự xuất hiện giữa hai hợp âm. Ở các phách yếu, dùng chạm nhẹ như một cái gật đầu, đủ để giữ nhịp, không nhằm gây chú ý. Khi ca sĩ ngân dài trên nguyên âm, bạn đừng đè thêm hợp âm mới; hãy để độ ngân tự kể chuyện, chờ đến khi họ đặt phụ âm kết rồi mới đổi màu thanh điệu.
Bàn đạp là cách tạo khoảng lặng mà vẫn không mất độ liền mạch. Nếu một ô nhịp chỉ có một hợp âm, bạn có thể giữ nửa bàn đạp đến cuối ô để âm thanh dày và ấm nhưng không đục. Khi ô nhịp có nhiều hợp âm, nhả đạp đúng đầu phách mạnh rồi ấn lại sau khi hợp âm mới đã vang nửa nhịp con, tiếng cũ sẽ kịp tan, tiếng mới đủ trong. Ở những khúc cần “thở”, hãy thử bỏ đạp hoàn toàn trong nửa ô, người hát sẽ nhận ngay khoảng không và đặt chữ chắc hơn. Với đàn cánh, bàn đạp trái tạo sắc thái mờ ảo rất hữu hiệu cho các câu mở đầu nhỏ tiếng; nhưng đừng giữ quá lâu, kẻo cả bài chìm trong sương.
Khi làm nền cho một nhạc cụ khác độc tấu, nguyên tắc vẫn như với giọng hát: lùi về vai trò giữ mạch và gợi màu. Hãy chọn thế bấm gọn, chỉ hai hoặc ba nốt cốt lõi, tránh chạy ngón hoặc luyến láy trùng tiết tấu với người độc tấu. Nếu người kia chơi nhiều nốt, bạn giữ tiết tấu thưa; nếu họ kéo dài, bạn điểm thêm vài nốt lót đi lên hoặc đi xuống đúng bậc hợp âm để đưa về phách mạnh kế tiếp. Đặc biệt chú ý không trùng nhịp nổi bật: họ nhấn ở phách hai và bốn, bạn nhấn nhẹ ở phách một và ba, tổng thể sẽ “ăn khớp” mà không chồng chéo.
Khoảng lặng còn là công cụ dàn dựng. Trước khi vào điệp khúc, hãy thử im hoàn toàn một nửa ô nhịp; ngay sau khoảng trống đó, hợp âm át rơi xuống sẽ có lực hút mạnh gấp đôi. Khi kết đoạn, thay vì thêm đuôi trang trí, bạn dừng đúng trên bậc năm, bỏ ngỏ một khoảnh khắc ngắn, rồi trả về bậc một; cảm giác “về nhà” sẽ tinh tế và giàu kịch tính hơn. Trong các bản chậm, những “ô nhịp không lời” rải rác như vậy chính là nơi người nghe thở cùng bạn.
Luyện tiết chế cần phương pháp rõ ràng. Trước hết, hãy tự ép mình chơi bằng một nửa số nốt quen thuộc: ghi âm lại, nghe xem giọng hát có rõ hơn không, chữ có nổi không. Tiếp theo, thử quy tắc “ba – hai – một” trong một vòng tám ô: ba ô đầu chỉ giữ nền ở phách một, hai ô sau thêm điểm ở phách yếu, một ô cao trào mở dày hơn, rồi hai ô cuối lại rút bớt. Sau đó, hát nhỏ theo khi đệm để cảm nhận những chỗ cần lấy hơi; nơi bạn phải hít vào chính là nơi piano nên nhường chỗ. Cuối cùng, tập “không chơi có chủ đích”: chọn sẵn một, hai nửa ô trong mỗi vòng để im hoàn toàn, dù tay rất muốn lấp. Kiên trì vài ngày, bạn sẽ thấy mình bớt nôn nóng và nghe nhiều hơn.
Cốt lõi của nghệ thuật khoảng lặng là biết ai đang cất tiếng ở khoảnh khắc này. Khi giọng hát cần kể chữ, hãy lùi xuống; khi nhạc cụ khác đang dẫn chuyện, hãy đỡ lưng; khi bản nhạc cần bay, hãy chỉ mở đường rồi nép qua một bên. Chơi ít, nhưng đúng chỗ, sẽ làm cho mọi thứ trên sân khấu nhiều hơn: nhiều không khí, nhiều ý nghĩa, nhiều cảm xúc và nhiều ánh nhìn biết ơn dành cho người đệm biết… im đúng lúc.
Bài viết này của tôi được viết trên cơ sở dựa vào những kiến thức âm nhạc mà tôi đã được học cũng như những kinh nghiệm tập chơi đàn piano trong nhiều năm qua. Nếu bạn thấy những thông tin chia sẻ của tôi ở trên là hữu ích cho việc học đàn piano của bạn, xin hãy ủng hộ tôi bằng một cú click chuột vào website này nhé www.phuoc-partner.com. Cám ơn bạn rất nhiều và chúc bạn thành công chinh phục loại nhạc cụ khó tính này nhé. Xin chào bạn.
