Muốn đệm ngay khi chưa có bản nhạc, bạn cần hai năng lực phối hợp: tai nghe nhận diện nhanh âm giai – hợp âm và phản xạ đặt tay tối giản mà vẫn đúng công năng. Trình tự tư duy hiệu quả luôn bắt đầu từ cái khung lớn rồi mới đi vào chi tiết: xác định giọng, đoán ba hợp âm trụ, nghe đường đi của âm trầm, kiểm tra tính trưởng hay thứ bằng bậc ba, sau đó mới tinh chỉnh màu sắc, thể đảo và hợp âm phụ.
Bước đầu tiên là tìm “nhà” của bản nhạc. Hãy nghe một câu hát hoặc một đoạn kết ngắn rồi dừng lại, tự ngân một nốt sao cho cảm thấy đứng yên, trọn vẹn nhất; đó thường là nốt chủ. Từ nốt chủ, bạn có ngay hai khả năng: điệu trưởng hoặc điệu thứ song song. Cảm giác sáng, mở, ổn định thiên về trưởng; cảm giác buồn, khơi chiều sâu thiên về thứ. Nếu còn phân vân, hãy nghe nốt bậc ba trong giai điệu: khi câu hát rơi vào nốt cách nốt chủ hai cung thì là bậc ba trưởng; khi rơi vào nốt cách một cung rưỡi thì là bậc ba thứ. Chỉ cần xác định được nốt chủ và bậc ba, bạn đã khóa được giọng trong vài giây.
Khi đã biết giọng, hãy dựng ngay khung ba hợp âm trụ theo chức năng: bậc một làm nền, bậc bốn làm hạ át, bậc năm làm át. Trong nhạc nhẹ, phần lớn điểm đổi hợp âm nằm ở phách mạnh của ô nhịp, còn lại sẽ lướt qua bằng giai điệu. Cách dò nhanh là dùng tay trái thử hợp âm bậc một ở ô đầu; nếu tới giữa câu nghe cần mở rộng, thử sang bậc bốn; khi tới cuối câu, thử bậc năm để tạo lực hút trở về bậc một. Nếu giai điệu rõ màu “rơi xuống” nửa cung về nốt chủ, đó là dấu hiệu vừa đi qua bậc năm bảy át; nếu giai điệu “bật lên” một cung rưỡi rồi hạ xuống, có thể vừa chạm bậc bốn. Chỉ với ba viên gạch này, bạn đã đệm được một phiên khúc cơ bản mà không sai tinh thần.
Âm trầm là chiếc kim chỉ nam. Hãy tập trung tai vào nốt trầm xuất hiện ở đầu ô nhịp: đa số là nốt gốc hợp âm. Khi nghe thấy đường trầm đi bậc một rồi nhảy lên bậc năm, khả năng rất cao là chuyển sang hợp âm át; khi nghe bậc một rồi rơi xuống bậc sáu, bản nhạc đang dùng vòng quen thuộc một – sáu – bốn – năm hoặc sáu – bốn – một – năm. Ở giọng thứ, chuỗi rơi dần như một – bảy – sáu – năm là khuôn mặt rất phổ biến; chỉ cần bắt được bậc bảy ở âm trầm là bạn biết liền sau đó thường về bậc năm để rồi hút về bậc một. Nếu âm trầm đi liền bậc nửa cung hoặc một cung giữa hai hợp âm, tai hãy xét xem đó là nối tạm: nhiều khả năng là thể đảo hoặc hợp âm thay thế, trong khi công năng lớn vẫn xoay quanh bậc bốn – năm – một.
Tính trưởng hay thứ không chỉ nằm ở cảm xúc tổng quát mà còn nghe thấy ở bậc ba của mỗi khoảnh khắc. Khi đặt thử hợp âm mà thấy giai điệu chọi nửa cung ở phách mạnh, bạn hãy kiểm tra ngay nốt bậc ba: có thể hợp âm đang cần đổi từ trưởng sang thứ hoặc ngược lại. Quy tắc an toàn là ưu tiên cho nốt bậc ba trùng với giai điệu tại phách mạnh; nếu không trùng, hãy chọn thể đảo sao cho nốt trên cùng của hợp âm gần giai điệu nhất, tiếng đàn sẽ “ôm” giọng hát thay vì che lấp.
Khi cần đệm ngay cho ca sĩ, điều quan trọng nhất là bám hơi thở. Hãy lắng nghe người hát lấy hơi ở đâu để biết nhịp vào; nếu chưa chắc, bạn giữ nền bằng bậc một thật thưa, nhấn phách một và để ngân, đợi tới chữ nhấn trong câu hát thì mới đổi hợp âm. Ở hai ba nhịp đầu, tránh chạy ngón và tránh chồng âm dày; dùng rải ba nốt gọn, tay trái rõ ràng ở phách mạnh để ca sĩ “bám” nhịp. Nếu người hát lùi nhịp, bạn không kéo theo bằng tay mà giữ mạch phách trong người, dùng bàn đạp và độ ngân để “đỡ” họ quay về; khi họ vào lại đúng phách, mới đặt hợp âm mới. Nếu họ đổi nhịp đột ngột, hãy giữ nguyên bậc một trong một ô, đếm lại nhịp trong đầu rồi mới tiếp tục vòng; nhóm nhạc sống nhờ vào người giữ nhịp ổn định, và trong nhiều tình huống đó chính là bạn.
Chuyển giọng bất ngờ là tình huống hay gặp. Khi nghe thấy câu hát bỗng cao quá biên độ cũ, hoặc âm trầm nhảy cách quãng bốn lên, rất có thể cả nhóm đang chuyển sang giọng có bậc một mới nằm trên bậc bốn cũ. Cách an toàn là dùng bậc năm bảy át của giọng mới trong nửa ô để “rửa tai”, ngay sau đó rơi về bậc một mới; nếu còn mơ hồ, hãy dùng hợp âm treo có bậc hai hoặc bậc bốn (sus) để không phạm sai, rồi điều chỉnh theo âm trầm thực tế của người chơi trầm hoặc của ca sĩ.
Với dàn nhạc, việc bắt tai hiệu quả dựa trên thứ tự ưu tiên: nghe trống để khóa nhịp và vị trí phách mạnh – yếu, nghe đàn trầm để biết gốc hợp âm, nghe dây hoặc ghi-ta để đoán màu và thể đảo, sau cùng mới điểm thêm giai điệu phụ ở tay phải. Nếu trống đánh đều phách hai và bốn nổi rõ, đừng chèn quá nhiều ở giữa kẻo vướng; nếu trống tiết chế, piano được phép nâng đỡ nhịp nhưng vẫn giữ thưa. Khi đàn trầm đi theo mẫu bậc một – bậc năm, bạn có thể đoán cấu trúc hạ át – át – chủ sẽ xuất hiện cuối câu; khi trầm đi bước lần dài, nhiều khả năng phía trên là thể đảo hoặc hợp âm nối, bạn chỉ cần giữ công năng không đổi để tổng thể vững.
Để phản xạ tăng tốc, hãy luyện thói quen “đổ khuôn trong mười giây”. Mỗi ngày, bật ngẫu nhiên một bài, trong mười giây đầu buộc mình phải xác định nốt chủ, chọn trưởng hay thứ, rồi đặt tay vào ba hợp âm trụ. Tiếp theo, dừng bài ở bất kỳ nơi nào, tự ngân “đi về nhà”, và trên đàn hãy tìm đường về bậc một bằng hai nốt gần nhất; đây là cách rèn cảm giác công năng. Một bài tập hữu hiệu khác là nghe âm trầm trước giai điệu: chỉ theo dõi nốt thấp nhất trong bản thu, viết ra chuỗi bậc số của nó, sau đó điền hợp âm tối giản tương ứng rồi mở lại bài để so. Khi tai đã quen, bạn sẽ nhận ra ngay vòng quen thuộc như một – sáu – bốn – năm, sáu – bốn – một – năm, hai – năm – một, một – bảy – sáu – năm ở giọng thứ mà không cần đếm từng nốt.
Trong lúc đệm thật, nếu còn bối rối, hãy nhớ tới “phao cứu sinh”. Giữ bậc một thưa nhịp trong nửa câu đầu để nghe rõ giọng và đường trầm; dùng hợp âm treo bậc năm trước khi về bậc một để an toàn nếu chưa chắc màu; tránh đặt nốt bậc bốn ngay trên giai điệu ở phách mạnh trừ khi cố ý, vì rất dễ chỏi. Khi đã nắm được phách đổi hợp âm, hãy tăng dần chi tiết: thêm bậc sáu vào cuối câu để mở sang vòng hiện đại, thêm bậc hai trước bậc năm để tạo lực hút, thêm bảy át ở cuối câu để kết trọn. Toàn bộ quá trình này vẫn phải đặt dưới nguyên tắc nền tảng: nhịp vững, âm trầm rõ, giai điệu thoáng, bàn đạp sạch.
Kỹ năng nghe và phân tích không phải phép màu mà là thói quen đúng được lặp lại đủ lâu. Bắt đầu từ việc tìm “nhà” cho bản nhạc, dựng ba cột trụ, theo dõi âm trầm, kiểm tra bậc ba, rồi tinh chỉnh màu và thể đảo, bạn sẽ thấy mỗi bài hát trở nên minh bạch trong tai. Khi đó, việc đệm ngay lập tức không còn là mạo hiểm, mà là cuộc trò chuyện rất tự nhiên giữa đôi tai, đôi tay và giọng hát đang ở trước mặt.
Bài viết này của tôi được viết trên cơ sở dựa vào những kiến thức âm nhạc mà tôi đã được học cũng như những kinh nghiệm tập chơi đàn piano trong nhiều năm qua. Nếu bạn thấy những thông tin chia sẻ của tôi ở trên là hữu ích cho việc học đàn piano của bạn, xin hãy ủng hộ tôi bằng một cú click chuột vào website này nhé www.phuoc-partner.com. Cám ơn bạn rất nhiều và chúc bạn thành công chinh phục loại nhạc cụ khó tính này nhé. Xin chào bạn.
