Lập Di Chúc Sớm: Bài Học Đắt Giá Từ Doanh Nhân và Người Nổi Tiếng
(Luật sư Nguyễn Hữu Phước – Công ty luật Phuoc & Partners)
Trong xã hội hiện đại, lập di chúc là một phần quan trọng trong kế hoạch quản lý tài sản cá nhân. Tuy nhiên, tại Việt Nam cho đến nay, nhiều người vẫn có xu hướng né tránh vấn đề cấm kỵ này vì lo ngại “điềm gở” hoặc đơn giản là chưa ý thức được tầm quan trọng của nó. Điều này đặc biệt đúng với những người có khối tài sản lớn như giới nghệ sĩ, doanh nhân hay người nổi tiếng. Lịch sử đã chứng kiến nhiều vụ tranh chấp thừa kế kéo dài nhiều năm trời, không chỉ khiến tài sản hao hụt mà còn làm rạn nứt mối quan hệ gia đình, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến danh tiếng của người đã khuất.
Theo Bộ luật Dân sự hiện hành, một cá nhân có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình sau khi qua đời. Một di chúc hợp pháp phải đáp ứng các điều kiện về chủ thể, nội dung và hình thức. Chủ thể lập di chúc phải có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, minh mẫn và không bị ép buộc. Nội dung di chúc không được vi phạm pháp luật hoặc trái với đạo đức xã hội. Về hình thức, di chúc có thể được lập bằng văn bản hoặc bằng miệng trong trường hợp đặc biệt (người lập di chúc đang trong tình trạng nguy cấp và không thể viết được). Di chúc bằng văn bản có thể có hoặc không có người làm chứng, nhưng để đảm bảo tính pháp lý và tránh tranh chấp, di chúc được công chứng hoặc chứng thực tại cơ quan Nhà nước có thẩm quyền thường được ưu tiên.
Một yếu tố quan trọng giúp di chúc có giá trị pháp lý chặt chẽ và tránh rủi ro tranh chấp chính là vai trò của luật sư có chuyên môn trong lĩnh vực này. Luật sư không chỉ hỗ trợ soạn thảo di chúc đúng quy định của pháp luật mà còn giúp đảm bảo quyền lợi của người lập di chúc và các bên liên quan khi khai phát di sản. Trong quá trình lập di chúc, luật sư sẽ tư vấn về các quy định pháp lý có liên quan, giải thích rõ quyền và nghĩa vụ của những người thừa kế, cũng như cách thức phân chia tài sản sao cho hợp lý và công bằng.
Tại một số quốc gia như Mỹ, Anh hay Singapore, quỹ tín thác (trust) được xem là một công cụ phổ biến giúp quản lý và bảo vệ tài sản, đặc biệt trong các gia đình có tài sản lớn. Tuy nhiên, tại Việt Nam, chế định tín thác chưa được quy định cụ thể trong hệ thống pháp luật dân sự. Mặc dù có một số hình thức tương tự, như quỹ đầu tư bất động sản, nhưng việc lập quỹ tín thác để quản lý tài sản và kế hoạch thừa kế vẫn chưa có khung pháp lý rõ ràng. Điều này khiến các doanh nhân hoặc cá nhân có tài sản lớn gặp không ít khó khăn trong việc bảo vệ khối tài sản to lớn của mình một cách linh hoạt như ở các nước phát triển. Do đó, việc nghiên cứu và xây dựng khung pháp lý cho quỹ tín thác tại Việt Nam là rất cần thiết trong thời gian tới khi số lượng triệu phú Đô La của Việt Nam đang có tốc độ tăng nhanh nhất trên thế giới để đa dạng hóa công cụ quản lý tài sản và giúp người sở hữu tài sản có thêm lựa chọn hợp pháp trong việc lập kế hoạch thừa kế.
Tại Việt Nam, nhiều nghệ sĩ nổi tiếng đã qua đời mà không kịp lập di chúc hay lập di chúc miệng nhưng không có người làm chứng theo quy định, dẫn đến những tranh chấp kéo dài. Một ví dụ điển hình là vụ kiện thừa kế của cố nghệ sĩ Vũ Linh. Sau khi ông qua đời, gia đình đã rơi vào cuộc chiến pháp lý về quyền thừa kế tài sản (đặc biệt là đối với những tài sản vô hình như quyền tác giả), khi nhiều bên đưa ra yêu cầu tranh chấp, làm ảnh hưởng đến danh tiếng và sự nghiệp của người đã khuất.
Tuy nhiên, không phải ai cũng đợi đến phút cuối cùng mới nghĩ đến việc lập di chúc. Một trường hợp đáng chú ý gần đây là trường hợp của ca sĩ Hồng Nhung, người đã quyết định lập di chúc sau khi phát hiện mình mắc bệnh ung thư vú cuối năm 2024. Ở tuổi 55, nữ ca sĩ đã ý thức rõ ràng về tầm quan trọng của việc chuẩn bị sẵn sàng cho tương lai. Việc Hồng Nhung quyết định lập di chúc sau biến cố sức khỏe là một lời nhắc nhở quan trọng rằng đừng chờ đến khi đối mặt với bệnh tật hay tuổi già mới nghĩ đến việc lập di chúc. Nếu di chúc được chuẩn bị sớm và có tính toán hợp lý, người lập di chúc có thể an tâm hơn về khối tài sản của mình và tương lai của những người thân.
Không chỉ trong giới nghệ sĩ, giới doanh nhân Việt Nam cũng chứng kiến những tranh chấp thừa kế kéo dài, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tài sản và hoạt động kinh doanh. Một ví dụ điển hình là vụ tranh chấp trong gia đình của một cố nữ doanh nhân nổi tiếng, người sáng lập một ngân hàng thương mại có tiếng. Sau khi bà qua đời, gia đình bà rơi vào mâu thuẫn nghiêm trọng liên quan đến việc phân chia tài sản và quyền kiểm soát doanh nghiệp. Vụ việc không chỉ gây xôn xao dư luận mà còn ảnh hưởng đến hoạt động của các doanh nghiệp trong hệ sinh thái gia đình. Nếu có một di chúc rõ ràng và hợp pháp do luật sư hỗ trợ, những tranh chấp như vậy có thể được hạn chế, bảo vệ tài sản và duy trì hòa khí trong gia đình.
Không chỉ ở Việt Nam, trên thế giới cũng có nhiều vụ tranh chấp thừa kế của người nổi tiếng, gây thiệt hại nghiêm trọng về tài sản và ảnh hưởng đến danh tiếng của họ. Một trong những vụ việc nổi bật là trường hợp của Prince, nam danh ca huyền thoại của dòng nhạc pop. Khi ông qua đời vào năm 2016 mà không để lại di chúc, tài sản hàng trăm triệu USD của ông trở thành tâm điểm của một cuộc chiến pháp lý kéo dài nhiều năm. Hàng chục người tự nhận là con cái hoặc người thân hợp pháp của Prince xuất hiện, khiến việc phân chia tài sản gặp khó khăn. Cuối cùng, sau nhiều năm kiện tụng, tòa án mới có thể phân định tài sản cho sáu anh chị em ruột của ông, nhưng phần lớn số tiền đã bị hao hụt đáng kể do chi phí pháp lý và thuế thừa kế. Một trường hợp khác là vụ tranh chấp tài sản của Michael Jackson sau khi ông qua đời vào năm 2009. Mặc dù Jackson có lập di chúc, nhưng vì sự thiếu minh bạch trong cách quản lý tài sản, gia đình ông đã phải đối mặt với những cuộc kiện tụng kéo dài với cơ quan thuế và các đối tác kinh doanh. Vụ tranh chấp này kéo dài hơn một thập kỷ, gây tổn thất hàng trăm triệu USD và làm ảnh hưởng đến uy tín của gia đình Jackson.
Một vấn đề quan trọng khác là có nên tiết lộ nội dung di chúc cho người thừa kế trước khi mất hay không. Việc thông báo trước có thể giúp những người thừa kế hiểu rõ ý nguyện của người lập di chúc, tránh bị sốc hoặc tranh cãi sau này. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, tiết lộ di chúc quá sớm có thể gây ra mâu thuẫn gia đình, khiến những người thừa kế không hài lòng và nảy sinh áp lực lên người lập di chúc. Một số người có thể tìm cách tác động, gây sức ép để thay đổi nội dung di chúc theo hướng có lợi cho họ. Chính vì vậy, nhiều chuyên gia pháp lý khuyên rằng nếu quyết định tiết lộ di chúc, người lập di chúc nên chỉ thông báo một cách chọn lọc hoặc giao di chúc cho một bên thứ ba đáng tin cậy như luật sư hoặc phòng công chứng để đảm bảo tính bảo mật và hạn chế tranh chấp không cần thiết.
Tóm lại, việc lập di chúc sớm không chỉ là một quyết định tài chính thông minh mà còn là trách nhiệm đối với gia đình và xã hội của giới nghệ sĩ, doanh nhân hay người nổi tiếng. Những bài học đắt giá từ người nổi tiếng trên đã chứng minh rằng không ai có thể lường trước được tương lai, và việc chuẩn bị từ sớm sẽ giúp bảo vệ tài sản cũng như người thân khỏi những rủi ro không đáng có. Một bản di chúc rõ ràng, hợp pháp là cách tốt nhất để đảm bảo tài sản được sử dụng đúng mục đích và bảo vệ danh tiếng của người đã khuất. Khi quỹ tín thác chưa có khung pháp lý đầy đủ tại Việt Nam, lập di chúc với sự hỗ trợ của luật sư vẫn là phương án tối ưu để bảo vệ tài sản và quyền lợi của người thừa kế.
