Âm nhạc không chỉ là sự kết hợp giữa cao độ và trường độ mà còn là nghệ thuật của cường độ – tức độ mạnh nhẹ của từng nốt nhạc. Khi chơi piano, việc lựa chọn chơi mạnh hay nhẹ, nhấn nhá hay buông lơi, không chỉ là yếu tố kỹ thuật mà còn là chìa khóa để truyền tải cảm xúc, biến bản nhạc thành một câu chuyện sống động. Đây cũng chính là phần khó nhất trong kỹ thuật biểu diễn piano, bởi nó đòi hỏi người nghệ sĩ phải kết hợp cùng lúc cả ba yếu tố: cao độ, trường độ và cường độ.
Các mức độ âm thanh trong âm nhạc đã được hệ thống hóa khá rõ ràng. Fortissimo (ff) là rất mạnh, tạo cảm giác bùng nổ, mãnh liệt. Forte (f) là mạnh, mang đến sự chắc chắn, dứt khoát. Mezzo forte (mf) là mạnh vừa, phù hợp cho những đoạn cần sự cân bằng. Pianissimo (pp) là rất nhỏ, gợi cảm giác mong manh, tinh tế. Piano (p) là nhỏ, tạo sự nhẹ nhàng, mềm mại. Mezzo piano (mp) là nhỏ vừa, vừa đủ để giữ sự rõ ràng nhưng vẫn uyển chuyển. Ngoài ra, các ký hiệu về sự thay đổi cường độ cũng đóng vai trò quan trọng: Crescendo (cresc.) < nghĩa là mạnh dần lên, Poco a poco crescendo (poco cresc.) là mạnh dần lên từ từ; Diminuendo (dim.) > là nhỏ dần đi, Poco a poco diminuendo (poco dim.) là nhỏ dần một cách chậm rãi. Những ký hiệu như piu forte (piu f) yêu cầu người chơi mạnh hơn, meno forte (meno f) là bớt mạnh, còn sforzando (sf) là nhấn mạnh đột ngột một âm duy nhất, thường để tạo điểm nhấn kịch tính.
Nếu chỉ dừng lại ở việc kiểm soát cường độ, bản nhạc vẫn sẽ thiếu đi sự phong phú. Để thực sự làm chủ piano, bạn cần hiểu và vận dụng sáu kỹ thuật biểu diễn cơ bản: Legato, Non Legato, Staccato, Glissando, Marcato và Arpeggio.
Legato, theo tiếng Ý, nghĩa là “liền mạch”. Đây là kỹ thuật giúp các nốt nhạc gắn kết, mềm mại, chảy trôi như một dòng nước. Khi chơi legato, bàn tay bạn gần như đứng yên, chỉ các ngón tay di chuyển uyển chuyển, đảm bảo rằng nốt sau vang lên ngay khi nốt trước vừa dứt, tạo cảm giác liền lạc. Để đạt được điều này, người chơi phải khéo léo nhấc ngón trước đúng thời điểm và tuyệt đối tránh việc để hai nốt chồng lên nhau làm âm thanh bị đục. Một dấu luyến cong trên bản nhạc chính là chỉ dẫn trực tiếp để bạn sử dụng kỹ thuật legato. Chính kỹ thuật này mang lại vẻ đẹp trữ tình, mượt mà cho những bản nhạc tình ca, nocturne hay các khúc lãng mạn.
Ngược lại với legato là Non Legato, còn gọi là Portato hay Semi-Staccato. Kỹ thuật này tạo ra sự ngắt nhẹ giữa các nốt, khiến âm thanh vừa rời rạc nhưng vẫn đủ gắn kết. Non Legato thường được sử dụng ở cuối một câu nhạc hay giữa hai nốt giống nhau để tạo độ phân tách tự nhiên. Khi chơi non legato, ngón tay giữ tư thế tròn, cổ tay thả lỏng như cành liễu, và người chơi phải biết buông âm một cách tự nhiên, tránh gượng ép. Trên bản nhạc, non legato được ký hiệu bằng dấu gạch ngang trên nốt. Đây là kỹ thuật cân bằng giữa legato và staccato, vừa mềm mại vừa rõ ràng.
Staccato, nghĩa là “tách rời”, là kỹ thuật đối lập hoàn toàn với legato. Nó khiến các nốt trở nên ngắn gọn, dứt khoát và giàu tính nhịp điệu. Staccato có ba dạng: staccato bằng ngón tay, staccato bằng cổ tay và staccato bằng cánh tay. Mỗi dạng mang lại sắc thái khác nhau: staccato ngón nhẹ và nhanh, thích hợp cho những đoạn giai điệu tinh tế; staccato cổ tay mạnh hơn, rõ hơn; còn staccato cánh tay cho âm thanh dày và nặng, thường dùng khi chơi hợp âm lớn. Ký hiệu của staccato là dấu chấm phía trên hoặc dưới nốt. Đây là kỹ thuật thường thấy trong các khúc nhạc vui tươi, nhảy múa hoặc mang tính dí dỏm.
Glissando lại mang một màu sắc hoàn toàn khác. Đây là kỹ thuật trượt nhanh trên các phím đàn, tạo hiệu ứng lướt sóng hoặc tiếng gió thổi qua. Người chơi có thể vuốt lên hoặc xuống theo âm giai chromatic hoặc diatonic, hoặc thậm chí trượt tự do. Ký hiệu của glissando là một đường lượn sóng nối giữa hai nốt. Glissando thường mang đến sự kịch tính, bất ngờ, thường thấy trong nhạc kịch, nhạc phim hoặc những đoạn cao trào của bản nhạc. Tuy nhiên, nếu tập luyện không đúng kỹ thuật, ngón tay có thể bị đau hoặc trầy xước vì ma sát với phím. Bí quyết để chơi glissando hiệu quả là sử dụng móng tay thay vì da thịt, tập chậm và lặp đi lặp lại nhiều lần để làm quen.
Marcato là kỹ thuật nhấn mạnh từng nốt, khiến chúng nổi bật hơn so với những nốt xung quanh. Nó không quá ngắn như staccato, cũng không liền lạc như legato, mà mang tính chất khẳng định mạnh mẽ. Marcato thường được sử dụng để nhấn mạnh giai điệu chính hoặc tạo điểm nhấn trong đoạn cao trào. Ký hiệu của marcato là dấu nhấn “>” hoặc “^” trên nốt nhạc. Khi chơi marcato, bàn tay phải chắc, lực dứt khoát nhưng vẫn giữ sự kiểm soát để không biến bản nhạc thành tiếng gõ cứng nhắc.
Cuối cùng là Arpeggio, hay còn gọi là rải hợp âm. Thay vì chơi đồng thời các nốt trong hợp âm, arpeggio yêu cầu người chơi rải chúng từ dưới lên hoặc từ trên xuống một cách liên tiếp. Kỹ thuật này làm cho âm nhạc trở nên uyển chuyển, trữ tình hơn, đồng thời tạo hiệu ứng rộng mở, ngân vang. Arpeggio đặc biệt hữu dụng khi đệm hát, vì nó khiến phần nền trở nên đầy đặn mà không bị nặng nề. Trong nhạc cổ điển, arpeggio thường được dùng trong các bản etude, nocturne, hay concerto để phô diễn sự uyển chuyển của đôi tay người nghệ sĩ.
Sáu kỹ thuật này, kết hợp với việc kiểm soát cường độ âm thanh, chính là nền tảng để tạo nên sự sống động cho bất kỳ bản nhạc nào. Nếu legato đem lại sự liền mạch, non legato tạo ra khoảng ngắt nhẹ, staccato mang lại sự dí dỏm, glissando tạo kịch tính, marcato khẳng định mạnh mẽ thì arpeggio lại giúp mở rộng và làm giàu âm thanh. Người nghệ sĩ piano cần linh hoạt kết hợp các kỹ thuật này, thay đổi độ mạnh nhẹ của từng nốt, từng câu nhạc để làm nổi bật ý đồ âm nhạc và biến bản nhạc thành một bức tranh đa sắc màu.
Có thể nói, học piano không chỉ là học cách bấm đúng phím mà còn là học cách “nói chuyện” bằng phím đàn. Và để có thể nói chuyện trọn vẹn, bạn cần biết khi nào nên thì thầm bằng pianissimo, khi nào nên khẳng định bằng forte, khi nào nên liền mạch bằng legato, và khi nào nên dứt khoát bằng staccato. Đó chính là bí quyết để một bản nhạc thực sự có hồn, để tiếng đàn không chỉ là âm thanh mà là cảm xúc, là lời tâm sự chạm đến trái tim người nghe.
Bài viết này của tôi được viết trên cơ sở dựa vào những kiến thức âm nhạc mà tôi đã được học cũng như những kinh nghiệm tập chơi đàn piano trong nhiều năm qua. Nếu bạn thấy những thông tin chia sẻ của tôi ở trên là hữu ích cho việc học đàn piano của bạn, xin hãy ủng hộ tôi bằng một cú click chuột vào website này nhé www.phuoc-partner.com. Cám ơn bạn rất nhiều và chúc bạn thành công chinh phục loại nhạc cụ khó tính này nhé. Xin chào bạn.
