Trong âm nhạc, khái niệm “kết cấu” (texture) đóng vai trò như bộ khung giúp hình thành nên diện mạo và tính cách của một tác phẩm. Nó được hiểu là cách các yếu tố giai điệu, nhịp điệu, hòa âm và cường độ được kết hợp với nhau để tạo nên toàn bộ âm thanh mà người nghe cảm nhận được. Có thể hình dung kết cấu như một tấm vải: có loại mỏng, có loại dày; có loại trơn láng, cũng có loại dệt phức tạp. Chính sự đan xen ấy quyết định độ phong phú và sức sống của bản nhạc.
Bốn loại kết cấu cơ bản nhất thường được nhắc đến trong âm nhạc là: monophonic (đơn điệu), homophonic (đồng chủ điệu), polyphonic (đối âm) và heterophonic (dị điệu). Mỗi loại kết cấu không chỉ phản ánh bối cảnh lịch sử và phong cách âm nhạc khác nhau mà còn là công cụ sáng tạo mà người chơi piano có thể linh hoạt vận dụng để biến hóa bài nhạc trở nên giàu màu sắc.
Monophonic – sự giản dị thuần khiết. Đây là hình thức kết cấu cổ xưa nhất, nơi chỉ tồn tại duy nhất một giai điệu mà không có sự hỗ trợ của hòa âm hay đối âm. Một người thổi sáo trên núi, tiếng tù và vang vọng trong lễ hội dân gian, hay một nhóm đồng ca cùng hát một giai điệu đơn tuyến đều là minh chứng rõ rệt. Âm nhạc monophonic tuy mộc mạc nhưng lại có sức truyền cảm trực tiếp, giống như giọng nói mộc mạc nhưng đầy tình cảm. Khi chơi piano, đôi khi bạn cũng có thể thử tạo hiệu ứng monophonic bằng cách nhấn mạnh một dòng giai điệu độc lập, để khán giả tập trung hoàn toàn vào cảm xúc thuần khiết mà nó mang lại.
Homophonic – sự hài hòa giữa giai điệu và nền đệm. Đây là loại kết cấu phổ biến nhất trong âm nhạc phương Tây hiện đại, đặc biệt quen thuộc với người học piano. Một giai điệu chính nổi bật vang lên, thường nằm ở tay phải, được nâng đỡ bởi những hợp âm đệm ở tay trái. Cấu trúc này mang đến cảm giác rõ ràng, dễ nghe, dễ cảm nhận. Một ca sĩ hát với phần đệm piano hoặc guitar, hay một bản pop với giai điệu chính cùng nền trống-bass nhịp nhàng đều là ví dụ điển hình. Homophonic mang lại sự cân bằng, vừa cho thấy cái đẹp của giai điệu vừa giữ được sự chắc chắn của nền hòa âm.
Polyphonic – sự đan xen phức điệu. Ở đây, nhiều giai điệu độc lập vang lên cùng một lúc, tương tác, đối thoại và đan cài vào nhau. Đỉnh cao của kết cấu polyphonic chính là nhạc phức điệu thời Baroque, đặc biệt qua các tác phẩm của Johann Sebastian Bach. Khi lắng nghe một fugue của Bach, bạn sẽ nhận ra từng giọng nhạc đều có tính cách riêng, nhưng khi kết hợp lại chúng tạo nên một bức tranh âm thanh phức tạp và đầy chiều sâu. Với piano, việc xử lý polyphony đòi hỏi kỹ thuật tinh vi: tay phải và tay trái không còn đơn giản phân chia giai điệu và đệm, mà mỗi tay phải có thể đảm nhận cả một dòng nhạc độc lập, khiến người nghe cảm nhận như có nhiều nhạc cụ cùng vang lên.
Heterophonic – sự đồng điệu trong biến tấu. Đây là loại kết cấu hiếm gặp hơn trong âm nhạc phương Tây nhưng lại khá phổ biến trong nhạc dân gian và truyền thống phương Đông. Đặc điểm của nó là một giai điệu được nhiều người hoặc nhiều nhạc cụ cùng chơi, nhưng mỗi bên lại thêm thắt những biến tấu nhỏ, tạo nên sự đồng nhất trong khác biệt. Ví dụ, trong một dàn nhạc dân tộc, các nhạc cụ có thể cùng chơi một giai điệu dân ca, nhưng mỗi nhạc cụ lại thêm hoa mỹ, rung, nhấn hoặc luyến láy khác nhau. Khi áp dụng vào piano, heterophony có thể được thể hiện bằng việc người chơi nhấn mạnh giai điệu chính nhưng đồng thời thêm những biến tấu nhỏ ở tay còn lại, tạo hiệu ứng nhiều lớp tinh tế.
Đối với người học piano, việc nắm rõ và vận dụng bốn loại kết cấu này là một chìa khóa để biến hóa bản nhạc trở nên đa dạng. Thay vì chỉ chơi theo lối homophonic quen thuộc – giai điệu ở tay phải, hợp âm ở tay trái – bạn hoàn toàn có thể thêm những đoạn mang tính polyphonic để tạo sự đối thoại, hoặc thử chuyển sang lối monophonic để nhấn mạnh cảm xúc. Đôi khi, chỉ một đoạn ngắn heterophonic với vài biến tấu nhỏ cũng đủ làm khán giả ngạc nhiên và thấy được sự sáng tạo của bạn.
Quan trọng hơn, kết cấu không chỉ là kỹ thuật, mà còn là ngôn ngữ biểu cảm. Một đoạn monophonic có thể tạo cảm giác cô đơn, một đoạn homophonic gợi nên sự hài hòa, một đoạn polyphonic mang đến sự phong phú phức tạp, còn heterophonic thì gợi nhắc đến cộng đồng, sự kết nối và tính dân gian. Nắm bắt được bản chất của từng loại kết cấu, bạn sẽ không còn bị gò bó trong khuôn khổ mà có thể chủ động “vẽ tranh bằng âm thanh”, lựa chọn màu sắc âm nhạc phù hợp với từng khoảnh khắc và cảm xúc trong tác phẩm.
Tóm lại, hiểu và vận dụng linh hoạt bốn loại kết cấu trong âm nhạc không chỉ giúp bạn chơi piano đa dạng hơn, mà còn mở ra cánh cửa bước vào thế giới sáng tạo. Một bản nhạc piano vì thế có thể trở thành một bức tranh nhiều tầng, nhiều lớp, vừa có sự đơn giản tinh khiết, vừa có sự phức tạp tinh vi, và hơn hết là phản ánh được cá tính âm nhạc của chính bạnchơi đàn piano là phần mẫu âm hình đệm do tay trái phụ trách và phần giai điệu sẽ thuộc về tay phải theo loại kết cấu homophonic như trên thì giờ đây bạn sẽ sử dụng một hoặc tất cả ba loại kết cấu khác nữa trộn vào với kết cấu homophonic trong một số vị trí phù hợp của bản nhạc để giúp bản nhạc của bạn thêm phần phong phú về phần màu sắc và cách thể hiện nhằm mục đích phục vụ một ý đồ thủ pháp biểu diễn nào đó của bạn.
Bài viết này của tôi được viết trên cơ sở dựa vào những kiến thức âm nhạc mà tôi đã được học cũng như những kinh nghiệm tập chơi đàn piano trong nhiều năm qua. Nếu bạn thấy những thông tin chia sẻ của tôi ở trên là hữu ích cho việc học đàn piano của bạn, xin hãy ủng hộ tôi bằng một cú click chuột vào website này nhé www.phuoc-partner.com. Cám ơn bạn rất nhiều và chúc bạn thành công chinh phục loại nhạc cụ khó tính này nhé. Xin chào bạn.
