Khi bạn bắt đầu làm quen với piano, sớm muộn gì bạn cũng sẽ gặp khái niệm “hợp âm”. Nếu giai điệu là “câu chuyện” mà bạn muốn kể, thì hợp âm chính là “bức nền” để làm cho câu chuyện đó có màu sắc, có không gian và có cảm xúc. Không có hợp âm, một bản nhạc sẽ trống rỗng, chỉ có những âm thanh đơn lẻ. Nhưng khi bạn thêm hợp âm, giai điệu bỗng sống dậy, trở nên đầy đặn, giàu tình cảm và có chiều sâu.
Hợp âm được hiểu đơn giản là sự kết hợp từ ba nốt trở lên vang lên cùng lúc (hoặc lần lượt, như trong arpeggio). Chúng có thể tạo cảm giác êm tai, chắc chắn, hoặc căng thẳng, chói gắt. Chính nhờ sự đan xen giữa “thuận” và “nghịch” trong hợp âm mà âm nhạc trở nên kịch tính, đầy bất ngờ.
Các loại hợp âm cơ bản và mở rộng
Hợp âm cơ bản nhất là hợp âm ba nốt (triad) – gồm âm gốc (1), âm ba (3) và âm năm (5). Chỉ ba nốt thôi nhưng đã tạo ra hai thế giới hoàn toàn khác: trưởng (Major) – sáng sủa, vui tươi và thứ (Minor) – u buồn, trầm lắng. Đây chính là những “viên gạch nền” của mọi bản nhạc.
Từ hợp âm ba nốt, âm nhạc phát triển thêm các loại hợp âm bốn nốt (seventh chord), năm nốt (extended chords), thậm chí sáu, bảy nốt (9, 11, 13 chords) để tạo màu sắc phong phú hơn. Những hợp âm này thường được gọi là “hợp âm màu” – vì chúng giống như việc thêm các lớp màu sắc vào bức tranh âm nhạc. Ví dụ: hợp âm C7 (C-E-G-Bb) không chỉ đơn giản là “đô trưởng”, mà còn chứa một sự căng thẳng, đòi hỏi phải được “giải quyết” sang hợp âm thuận tai hơn.
Điều thú vị là mỗi nốt trong hợp âm giữ một vai trò riêng: âm gốc cho ta biết hợp âm đó “đứng ở đâu”, âm ba quyết định hợp âm là trưởng hay thứ, âm năm giữ cho hợp âm vững chắc, âm bảy tạo màu sắc, còn âm 9, 11, 13 làm cho hợp âm thêm phức tạp và giàu cảm xúc.
Hợp âm thuận và hợp âm nghịch
Hợp âm thuận là những hợp âm khi nghe vào bạn cảm thấy êm tai, dễ chịu. Chúng thường được xây dựng từ các quãng 3 và 5 “ổn định”. Đây là lý do tại sao hầu hết các bài hát đều bắt đầu và kết thúc ở hợp âm thuận (chủ yếu là bậc I – IV – V).
Ngược lại, hợp âm nghịch lại mang đến sự căng thẳng, khó chịu, như những câu hỏi chưa có lời giải. Âm nhạc luôn cần căng thẳng để rồi được giải tỏa, và đó chính là công dụng của hợp âm nghịch. Khi bạn nghe một đoạn nhạc dừng lại ở hợp âm nghịch, cảm giác “thiếu thiếu” sẽ thôi thúc tai bạn chờ đợi hợp âm thuận tiếp theo – và khi nó đến, khoảnh khắc giải tỏa ấy chính là cao trào cảm xúc.
Thế đảo và nghệ thuật rút gọn hợp âm
Một hợp âm không chỉ có “một cách bấm”. Nếu bạn thay đổi nốt nào vang lên ở âm trầm (bass), bạn đã tạo ra thế đảo hợp âm. Điều này cực kỳ quan trọng trong piano vì nó giúp giai điệu và phần đệm mượt mà, tránh phải nhảy tay quá xa. Ví dụ: thay vì bấm C – E – G (đô trưởng nguyên vị), bạn có thể bấm E – G – C (đảo 1) hoặc G – C – E (đảo 2).
Ngoài ra, trong thực hành, không phải lúc nào bạn cũng cần chơi đủ tất cả các nốt. Người ta thường rút gọn hợp âm để phù hợp với kỹ thuật hoặc hoàn cảnh biểu diễn. Nguyên tắc chung là giữ lại âm gốc và âm 3, vì đó là “chứng minh thư” của hợp âm, còn âm 5 hoặc đôi khi cả âm 7 có thể được bỏ đi mà hợp âm vẫn giữ được bản chất. Trong piano đệm hát, cách rút gọn này giúp tay trái gọn gàng, để chừa không gian cho giai điệu hoặc cho các nhạc cụ khác trong ban nhạc.
Vai trò của hợp âm trong cấu trúc âm nhạc
Âm nhạc không chỉ có giai điệu chạy dài, mà còn có sự chuyển động hòa âm – tức là cách các hợp âm thay đổi từ bậc này sang bậc khác. Một bài hát có sức hút thường không phải vì giai điệu quá phức tạp, mà vì hợp âm được thay đổi hợp lý, tạo ra cao trào, thăng trầm. Ví dụ, trong nhạc Pop, vòng hợp âm quen thuộc I–V–vi–IV (C–G–Am–F) đã tạo nên vô số hit toàn cầu, bởi nó đánh trúng cảm xúc tự nhiên của người nghe.
Trong jazz hay nhạc nhẹ, hợp âm còn được biến hóa nhiều hơn: thêm hợp âm màu, hợp âm thay thế (substitution), hợp âm mượn từ điệu thức song song (modal interchange). Chính nhờ đó, nhạc jazz nghe vừa lạ tai, vừa cuốn hút.
Một vài ý bổ sung quan trọng
– Ngoài hợp âm ba, bốn, năm nốt, còn có hợp âm sus (suspended chord) – thay thế âm 3 bằng âm 2 hoặc 4, tạo cảm giác treo lơ lửng, chờ đợi được giải quyết. Ví dụ: Csus4 (C–F–G).
– Có những hợp âm giảm (diminished) hoặc nửa giảm (half-diminished), thường dùng trong nhạc phim để tạo cảm giác căng thẳng, bí ẩn.
– Hợp âm cũng có thể được mở rộng bằng hợp âm add (add chord), tức là thêm một nốt ngoài cơ bản, ví dụ: Cadd9 (C–E–G–D).
– Với piano, nghệ sĩ còn thường dùng voicing hợp âm – tức là cách sắp xếp các nốt hợp âm theo nhiều kiểu khác nhau: có thể dàn trải ra nhiều quãng tám, có thể bỏ bớt nốt lặp, hoặc thay đổi vị trí để âm thanh hài hòa hơn với giai điệu. Đây là bí quyết để phần đệm nghe “có hồn” thay vì khô cứng.
Hợp âm không chỉ là công cụ kỹ thuật. Nó là ngôn ngữ cảm xúc của âm nhạc. Hiểu hợp âm, bạn sẽ không chỉ chơi đúng bản nhạc, mà còn biết cách “tô màu” cho nó, làm cho người nghe rung động. Và một khi bạn nắm vững nghệ thuật hòa âm, bạn sẽ cảm thấy cây đàn piano không còn là một khối phím trắng đen cứng nhắc, mà là cả một thế giới rộng lớn, nơi từng hợp âm mở ra một khung cảnh, một câu chuyện và một tâm trạng mới. vì một lý do nào đó, đầu tiên bạn sẽ bỏ bớt âm 5 vì mức độ quan trọng thấp nhất của nó trong các âm của hợp âm 07 nốt, tiếp đến là âm 7, âm 9 và sau cùng là âm 11.
Bài viết này của tôi được viết trên cơ sở dựa vào những kiến thức âm nhạc mà tôi đã được học cũng như những kinh nghiệm tập chơi đàn piano trong nhiều năm qua. Nếu bạn thấy những thông tin chia sẻ của tôi ở trên là hữu ích cho việc học đàn piano của bạn, xin ủng hộ tôi bằng một cú click chuột vào website này nhé www.phuoc-partner.com. Cám ơn bạn rất nhiều và chúc bạn thành công chinh phục loại nhạc cụ khó tính này nhé. Xin chào bạn.
