Âm nhạc từ lâu đã được coi như ngôn ngữ chung của nhân loại. Nó vượt qua biên giới, văn hóa, ngôn ngữ để chạm tới những tầng sâu thẳm nhất trong tâm hồn con người. Trong vô số nhạc cụ, piano được mệnh danh là “nữ hoàng của các loại nhạc cụ”, vừa bởi khả năng bao trùm gần như toàn bộ âm vực, vừa bởi sức mạnh thể hiện cả dàn nhạc qua mười ngón tay. Nhưng cũng chính vì vậy mà piano không dễ để người chơi có thể thực sự “thổi hồn” vào tiếng đàn. Rất nhiều người học đàn trong nhiều năm, chơi thành thạo về kỹ thuật, đọc nốt không sai, nhịp phách chuẩn, nhưng âm thanh phát ra vẫn khô khan, thiếu sức sống. Người nghe cảm thấy mọi thứ chỉ như một bản ghi cơ học, không có hơi thở, không có cảm xúc. Câu hỏi đặt ra là: làm sao để tiếng đàn piano có thể mang hồn, giống như cách những nghệ sĩ lớn khiến người nghe rơi lệ chỉ bằng một đoạn nhạc ngắn?
Câu trả lời nằm ở việc kết hợp giữa kỹ thuật và biểu cảm. Kỹ thuật là nền tảng, nhưng chính sự tinh tế trong nhịp điệu, trong cách điều chỉnh cường độ, trong sự linh hoạt của pedal, và trên hết là sự nhập tâm vào âm nhạc mới tạo nên nghệ thuật. Trong phần tiếp theo, chúng ta sẽ đi sâu vào những yếu tố then chốt giúp tiếng đàn piano trở nên giàu hồn, đồng thời chỉ ra các giải pháp cải thiện cho từng yếu tố để bất kỳ ai, từ người mới bắt đầu đến người đã chơi lâu năm, đều có thể từng bước biến tiếng đàn của mình trở nên truyền cảm hơn.
Trước tiên, nhịp điệu chính là “xương sống” của bản nhạc. Một nghệ sĩ chuyên nghiệp luôn biết cách chọn tốc độ phù hợp với tính chất bản nhạc. Ví dụ, với những bản Waltz, nếu bạn chơi quá nhanh, sự duyên dáng lãng mạn sẽ mất đi; với Ballad, nếu chơi quá chậm, sự mềm mại trở thành lê thê. Giữ nhịp ổn định bằng metronome là bài tập cần thiết, nhưng điều quan trọng hơn là học cách linh hoạt. Ở đoạn phiên khúc, bạn có thể hơi lơi nhịp để tạo sự trữ tình, nhưng khi vào điệp khúc, hãy tăng tốc nhẹ để gợi cảm giác cao trào. Đây là kỹ thuật rubato – một trong những bí quyết quan trọng nhất để tạo cảm xúc. Bài tập cải thiện là hãy chơi cùng metronome, sau đó tắt metronome và tự điều chỉnh, rồi so sánh hai bản thu để cảm nhận sự khác biệt.
Sự đơn điệu là kẻ thù của biểu cảm. Một bản nhạc có nhiều mô-típ giai điệu lặp lại dễ gây nhàm chán. Nghệ sĩ khéo léo sẽ biết biến hóa ở những lần lặp lại: đôi khi chỉ cần một nhấn nhá nhẹ, một giãn nhịp, hoặc đổi mẫu âm hình tay trái là bản nhạc đã khác đi nhiều. Chẳng hạn, khi bạn chơi một bản Boston chậm, ở đoạn đầu có thể giữ giai điệu đều đặn, nhưng khi lặp lại, hãy lơi nhịp tay phải một chút để bản nhạc mang hơi thở tự nhiên. Người mới có thể luyện tập bằng cách chơi cùng một đoạn nhạc ba lần: lần đầu theo đúng nốt, lần thứ hai thay đổi tiết tấu giai điệu, lần thứ ba thay đổi mẫu đệm tay trái. Đây là cách luyện “variation” rất hữu hiệu.
Một trong những yếu tố làm nên chiều sâu cho giai điệu chính là các nốt ngoài hợp âm. Nếu bạn chỉ chơi những nốt có trong hợp âm, giai điệu dễ trở nên phẳng và khô. Các nốt qua, nốt thêu, nốt thoát, nốt treo, nốt nhấn… chính là gia vị cho bản nhạc. Ví dụ, khi giai điệu đang đi từ Đô lên Mi, thay vì đánh thẳng, bạn có thể thêm nốt Rê (nốt qua) để giai điệu mềm mại hơn. Những thủ pháp như trill, mordent, láy rền hay láy chùm sẽ làm giai điệu sinh động, giàu tính biểu diễn. Cách tập luyện tốt nhất là học những bài Etude của Chopin hoặc Czerny, trong đó rất nhiều đoạn sử dụng nốt ngoài hợp âm để luyện kỹ thuật lẫn cảm xúc.
Dynamics – cường độ âm thanh – là yếu tố quan trọng bậc nhất để tiếng đàn có hồn. Nếu bạn nhấn phím với lực giống nhau từ đầu đến cuối, bản nhạc sẽ giống như đọc một văn bản không dấu chấm câu. Ngược lại, nếu biết khi nào cần mạnh, khi nào cần nhẹ, bạn sẽ tạo ra dòng chảy cảm xúc tự nhiên. Ví dụ, trong Moonlight Sonata của Beethoven, đoạn đầu cần pianissimo – rất nhẹ, gần như thì thầm, nhưng đến đoạn presto agitato cuối cùng thì phải fortissimo – mạnh mẽ và kịch tính. Người học nên tập scales (gam) với nhiều mức độ âm lượng khác nhau, từ cực nhẹ đến cực mạnh, để kiểm soát lực ngón tay. Đồng thời, hãy tập xen kẽ mạnh – nhẹ trong từng câu nhạc để tạo sóng âm.
Một nhạc công giỏi còn biết cách phối hợp hai tay nhịp nhàng. Tay trái không đơn thuần là giữ nhịp, mà còn là phần nền tạo không gian cho giai điệu. Nếu chỉ chơi bass khô khan, bản nhạc sẽ mất sức sống. Vì vậy, hãy thay đổi mẫu âm hình: ở đoạn nhẹ nhàng, dùng đệm arpeggio gọn trong một quãng tám; ở đoạn cao trào, mở rộng hợp âm, đảo hợp âm hoặc thêm hợp âm màu như sus2, sus4, hợp âm 7, 9, 11. Một bài tập thú vị là chọn một bản nhạc phổ biến, ví dụ “Happy Birthday”, và thử đệm bằng ít nhất ba kiểu tay trái khác nhau. Khi so sánh, bạn sẽ thấy sức mạnh của sự biến hóa.
Pedal – bàn đạp vang – giống như “hơi thở thứ ba” của người pianist. Nếu lạm dụng, tiếng đàn sẽ bị lem, đục; nếu biết dùng khéo, âm thanh sẽ vang xa, quyện vào nhau đầy cảm xúc. Người mới thường mắc lỗi giữ pedal quá lâu, khiến các nốt chồng lên nhau hỗn loạn. Cách khắc phục là tập “pedal theo hợp âm”: khi đổi hợp âm, nhả pedal rồi nhấn lại. Ngoài ra, tập “nửa pedal” – chỉ nhấn pedal một nửa – để tạo độ vang vừa phải cũng rất quan trọng. Một bài tập đơn giản là chơi gam Đô trưởng chậm, mỗi hợp âm nhấn pedal rồi nhả đúng lúc đổi hợp âm, để luyện cảm giác thời gian cho pedal.
Sự sáng tạo còn đến từ việc thay đổi quãng và giọng. Khi lặp lại điệp khúc, đưa giai điệu lên cao một quãng tám sẽ tạo cảm giác cao trào. Hoặc đổi giọng từ Đô trưởng sang La thứ để mang màu sắc mới mẻ. Đây là thủ pháp “modulation” mà nhiều nhạc sĩ sử dụng để giữ sự hứng thú cho người nghe. Người học có thể luyện bằng cách chơi một bài ở giọng gốc, sau đó thử chuyển sang giọng song song hoặc giọng bà con để cảm nhận sự thay đổi.
Khoảng lặng – một yếu tố ít ai để ý nhưng lại vô cùng quan trọng. Trong nghệ thuật, im lặng cũng là âm nhạc. Một khoảng nghỉ đúng lúc có thể tạo nên sự chờ đợi, khiến khán giả nín thở rồi vỡ òa khi âm thanh trở lại. Người học nên tập giữ đúng trường độ của dấu lặng, không rút ngắn cũng không kéo dài quá mức. Một cách luyện hiệu quả là gõ nhịp bằng tay và đếm cả những ô nhịp có nghỉ để hình thành cảm giác nhạc đều đặn.
Tay phải và tay trái có thể bổ sung cho nhau trong những đoạn thiếu giai điệu. Nếu một đoạn chỉ có bass hoặc hợp âm dài, tay phải có thể thêm fill-in, chạy ngón hoặc trill để lấp đầy. Ngược lại, nếu giai điệu kéo dài, tay trái có thể biến hóa mẫu đệm để tránh đơn điệu. Sự linh hoạt này giúp bản nhạc trở nên giàu sức sống hơn. Người học có thể tập bằng cách chơi những bài hát quen thuộc, rồi thử thêm fill-in đơn giản vào những chỗ trống, sau đó dần nâng cao.
Hòa âm cũng là yếu tố giúp bản nhạc có hồn. Nếu chỉ dùng bảy hợp âm cơ bản của một giọng, tiếng đàn sẽ nghèo nàn. Thêm các hợp âm màu như sus2, sus4, 7, 9, 11, 13 sẽ mở rộng không gian âm nhạc. Ví dụ, trong một bài Pop-Ballad, thay vì chỉ chơi hợp âm Đô trưởng, bạn có thể dùng Đômaj7 để giai điệu trở nên mềm mại hơn. Người học nên luyện bằng cách thay thế từng hợp âm trong một bài hát quen thuộc bằng phiên bản có màu sắc hơn, rồi so sánh sự khác biệt.
Điều cuối cùng, và cũng là quan trọng nhất: hãy hiểu bản nhạc. Nếu bạn chơi một bản nhạc buồn nhưng lại dùng lực quá mạnh, tempo quá nhanh, thì cảm xúc sẽ sai lệch. Ngược lại, nếu bạn thấu hiểu nội dung – đó có thể là nỗi nhớ, sự hạnh phúc, hay niềm vui – bạn sẽ biết cách đặt tâm hồn mình vào từng nốt. Người học nên tập thói quen đọc lời ca (nếu có), tìm hiểu hoàn cảnh sáng tác, hoặc đơn giản là tự hỏi: bản nhạc này muốn kể câu chuyện gì? Khi đó, tiếng đàn sẽ không còn là những phím gõ vô hồn, mà là câu chuyện sống động bạn đang kể bằng âm nhạc.
Âm nhạc là sự kết hợp giữa kỹ thuật và cảm xúc. Để chơi piano có hồn, bạn cần rèn luyện nhịp điệu linh hoạt, dynamics tinh tế, pedal khéo léo, sự sáng tạo trong hòa âm, và trên hết là nhập tâm vào bản nhạc. Hãy nhớ rằng, không có bản nhạc nào giống hệt nhau khi được chơi bởi hai nghệ sĩ khác nhau, bởi mỗi người đều đưa vào đó một phần tâm hồn mình. Khi bạn biết cách làm chủ kỹ thuật và truyền cảm xúc thật, tiếng đàn piano của bạn sẽ không còn đơn điệu, mà sẽ trở thành tiếng nói của trái tim, đủ sức lay động bất kỳ ai lắng nghe.
Bài viết này của tôi được viết trên cơ sở dựa vào những kiến thức âm nhạc mà tôi đã được học cũng như những kinh nghiệm tập chơi đàn piano trong nhiều năm qua. Nếu bạn thấy những thông tin chia sẻ của tôi ở trên là hữu ích cho việc học đàn piano của bạn, xin hãy ủng hộ tôi bằng một cú click chuột vào website này nhé www.phuoc-partner.com. Cám ơn bạn rất nhiều và chúc bạn thành công chinh phục loại nhạc cụ khó tính này nhé. Xin chào bạn.
