Trong âm nhạc, sự chuyển tông (modulation) hoặc chuyển điệu (key change) không chỉ là một thủ pháp nhạc lý mà còn là một nghệ thuật kể chuyện. Nếu bạn chơi piano một bản nhạc từ đầu đến cuối chỉ trong một giọng duy nhất, đôi khi nó sẽ trở nên an toàn nhưng thiếu điểm nhấn. Ngược lại, nếu biết cách “thay màu áo” cho bản nhạc ở những đoạn quan trọng, đặc biệt là điệp khúc hay phần kết, bạn sẽ làm cho giai điệu trở nên bất ngờ, kịch tính và giàu cảm xúc hơn rất nhiều. Người nghe sẽ có cảm giác như bước từ một căn phòng sáng sang một căn phòng tối, hoặc từ một khung cảnh êm dịu sang một khung cảnh rực rỡ. Chính sự chuyển tông này tạo nên cao trào, khiến trái tim người nghe bùng nổ cùng âm nhạc.
Cách 1: Chuyển tông qua hợp âm chung
Đây là phương pháp an toàn và mượt mà nhất. Trước hết, bạn cần xác định giữa hai giọng sẽ chuyển đổi có hợp âm nào chung. Sau đó, khi kết thúc phần giai điệu ở giọng gốc, bạn khéo léo đưa về hợp âm chung, rồi từ hợp âm đó dẫn sang hợp âm 7 át (dominant seventh) của giọng mới. Từ đây, lực hút đặc trưng của hợp âm át sẽ dẫn dắt tự nhiên về hợp âm chủ của giọng mới.
Ví dụ, nếu bạn đang chơi ở giọng Đô trưởng (C major) và muốn chuyển sang giọng Sol trưởng (G major), hợp âm Dm là hợp âm chung. Khi chốt đoạn cuối ở C, bạn di chuyển qua Dm, tiếp đến G7 (hợp âm át của G), rồi neo chắc vào G để khẳng định giọng mới. Nếu muốn khẳng định thêm, bạn có thể lặp lại hợp âm át (G7) một lần nữa trước khi trở về G.
Một lưu ý quan trọng là hợp âm chuyển tông nên rơi vào phách mạnh, tạo cảm giác chắc chắn và đầy sức thuyết phục. Ngoài ra, trong một số trường hợp đặc biệt, hợp âm chủ của giọng mới vốn đã nằm trong âm giai của giọng cũ. Khi đó, bạn có thể chuyển thẳng mà không cần “đi vòng”. Ví dụ: từ C sang F chỉ cần đi thẳng C → F, bởi F vốn đã nằm trong âm giai Đô trưởng.
Phương pháp này thường được dùng trong nhạc Pop, Ballad hoặc nhạc nhẹ, vì nó dễ nghe, liền mạch và không làm người hát hay người nghe bị “khựng” lại.
Cách 2: Chuyển tông qua hợp âm gián tiếp
Có những trường hợp hai giọng bạn muốn chuyển đổi hoàn toàn không có hợp âm chung trong bảy hợp âm cơ bản. Khi đó, bí quyết là “mượn” hợp âm từ các thang âm mở rộng như trưởng hòa thanh, thứ hòa thanh hoặc thứ giai điệu. Chắc chắn trong những hệ này, bạn sẽ tìm thấy một hợp âm chung gián tiếp.
Ví dụ: Bạn muốn chuyển từ A trưởng sang Bb trưởng. Hai giọng này hoàn toàn không chia sẻ hợp âm nào trong âm giai cơ bản. Nhưng nếu bạn sử dụng trưởng hòa thanh của A, thay vì hợp âm D (có F#) bạn đổi thành Dm (có F tự nhiên). Và thật tuyệt, Dm lại xuất hiện trong âm giai Bb trưởng. Như vậy, từ A bạn đi qua Dm, sau đó sang Eb (bậc IV của Bb, gần Dm), rồi tiến đến F7 (hợp âm át của Bb) và cuối cùng hạ cánh xuống Bb trưởng.
Hoặc từ Am muốn chuyển sang Bbm. Cả hai giọng này không có hợp âm chung. Nhưng trong Am hòa thanh, ta có hợp âm Dm, vốn cũng nằm trong âm giai Bbm. Lúc này, lộ trình sẽ là Am → Dm → Eb → F7 → Bbm.
Phương pháp này đòi hỏi nhiều kiến thức nhạc lý hơn, nhưng bù lại, hiệu quả mang lại vô cùng thú vị. Nó tạo cảm giác bất ngờ nhưng vẫn logic, khiến bản nhạc trở nên giàu màu sắc hơn. Đây cũng là thủ pháp thường gặp trong nhạc cổ điển và nhạc jazz, nơi sự đa dạng hòa âm là yếu tố làm nên chiều sâu.
Cách 3: Chuyển tông bằng chromatic – nửa cung
Đây được xem là cách “chữa cháy” nhanh chóng trong những tình huống bất ngờ, chẳng hạn khi ca sĩ đột ngột muốn nâng hoặc hạ giọng. Lúc này, bạn không có thời gian để tính toán phức tạp. Hãy chọn nốt gốc của hợp âm chủ giọng hiện tại, rồi dịch chuyển từng nửa cung đến nốt gốc của giọng mới. Nhờ sự liền lạc nửa cung, tai người nghe sẽ dễ dàng chấp nhận sự thay đổi.
Ví dụ, bạn đang ở C trưởng và muốn chuyển ngay sang Db trưởng, hãy dùng chromatic: C → C# → Db. Nếu muốn tăng kịch tính hơn, bạn có thể “dằn” mạnh ở C# bằng hợp âm C#dim trước khi rơi vào Db để tăng lực hút.
Chromatic modulation thường tạo cảm giác kịch tính, bất ngờ, thậm chí gây “sốc” cho khán giả, vì thế rất hợp để nâng tông điệp khúc lần cuối trong một ca khúc nhạc nhẹ. Bạn sẽ thấy cách này được áp dụng nhiều trong nhạc Pop, đặc biệt là để “đẩy mood” bài hát lên cao trào cuối cùng.
Một số lưu ý thực hành khi chuyển tông và chuyển điệu
Khi chuyển từ một bản nhạc tiết tấu chậm (ví dụ Slow Rock) sang một bản nhạc nhanh (ví dụ Pop), bạn có thể dùng kỹ thuật Tutti hoặc Tacet để tạo cú hích, giống như một cú “giật điện” làm người nghe phấn khởi. Ngược lại, khi từ nhanh sang chậm, hãy rallentando hoặc ritardando, giảm tốc độ dần, rồi rải hợp âm nhẹ nhàng để dẫn về giọng mới.
Trong trường hợp liên khúc, khi bạn phải chơi hai hoặc nhiều bài khác nhau với tông khác nhau và cả tiết điệu cũng khác, việc nắm chắc mẫu Bass, phách mạnh – yếu của từng điệu là cực kỳ quan trọng. Khi đã làm chủ tiết điệu, việc chuyển tông sẽ tự nhiên hơn, tránh gượng ép.
Ngoài ra, có một thủ pháp gọi là “ly điệu” – tức mượn giọng xa để làm mới. Nếu một ca khúc có ca từ lặp lại nhiều, bạn có thể chuyển tạm thời sang một giọng mới rồi quay về. Cách này giúp ca khúc tránh sự đơn điệu và mang đến cho người nghe trải nghiệm nhiều tầng màu sắc hơn.
Trong đệm hát, bạn cần đặc biệt lưu ý đến âm vực của ca sĩ. Giọng mới bạn chọn phải nằm trong khả năng của họ, nếu không sẽ khiến ca sĩ bị “vỡ giọng”. Đây là nguyên tắc quan trọng để tránh sự cố trên sân khấu.
Tóm lại, chuyển tông và chuyển điệu là nghệ thuật biến đổi không gian âm nhạc. Khi được xử lý khéo léo, nó mang lại sự bất ngờ, kịch tính và sức cuốn hút, biến phần trình diễn từ đơn giản thành một hành trình giàu cảm xúc. Dù bạn chọn cách đi qua hợp âm chung, mượn hợp âm gián tiếp hay “chơi liều” bằng chromatic, điều quan trọng là phải lắng nghe, cảm nhận và để sự thay đổi đó hòa quyện tự nhiên với câu chuyện âm nhạc mà bạn muốn kể. Khi làm chủ được kỹ thuật này, tiếng đàn piano của bạn sẽ có thêm đôi cánh để bay cao và chạm đến trái tim người nghe.c gọi với tên gọi là ly điệu, tức là mượn những thang âm xa để hòa âm cho những giai điệu vốn nhàm chán.
Cần chú ý rằng khi chuyển (ton) giọng thì bạn cũng phải di chuyển qua hợp âm chung của hai (ton) giọng rồi từ đó di chuyển đến hợp âm 7 át của (ton) giọng thứ hai rồi mới di chuyển trở về hợp âm chủ của (ton) giọng thứ hai. Tuy nhiên, nếu muốn di chuyển đột ngột sang hợp âm chủ thứ hai mà không phải di chuyển qua hợp âm chung của hai (ton) giọng, bạn nên chọn hợp âm chủ thứ hai là hợp âm mà hợp âm chủ thứ nhất là hợp âm át của hợp âm chủ thứ hai (tức là hai hợp âm cách nhau một quãng bốn). Ví dụ: bản nhạc được chơi ở hợp âm chủ C thì khi sử dụng kỹ thuật ly điệu, bạn nên chọn hợp âm chủ là F vì hợp âm chủ C là hợp âm át của F nên sẽ có sức hút từ C về F.
Chú ý, khi chơi độc tấu piano mà bạn muốn chuyển tạm qua một hợp âm chủ nào khác thì cũng được nhưng nếu là đệm hát thì cần chú ý là khi bạn chuyển từ hợp âm chủ này sang hợp âm chủ khác thì hợp âm chủ khác đó phải nằm trong khoảng nốt giai điệu (tức là âm vực mà ca sĩ đang hát bản nhạc đó sẽ hát được nếu không thì ca sĩ sẽ bị trật (ton) giọng ngay).
Cũng có một vài trường hợp một bản nhạc lại được tác giả bản nhạc sử dụng hai tiết điệu khác nhau ví dụ như đoạn phiên khúc A thì chơi điệu Boston nhưng đến đoạn điệp khúc B thì lại chơi điệu Slowrock. Trong trường hợp đó, bạn phải biết các phách mạnh và mạnh vừa của từng loại nhịp, số phách cũng như các mẫu âm hình đệm của điệu (chủ yếu là các âm Bass) để điều chỉnh các điểm nhấn của tay trái của bạn theo âm hình tiết tấu phù hợp nhất. Bên cạnh đó, tùy vào tiết tấu nhanh hoặc chậm của từng tiết điệu mà bạn còn phải tự điều chỉnh trường độ của giai điệu sao cho phù hợp với tính chất của từng điệu. Nếu chơi liên khúc từ hai bản nhạc trở lên mà cả hai bản nhạc đều không được chơi ở cùng một tiết điệu thì ngoài việc phải tìm hợp âm chung như trong trường hợp chuyển bản nhạc có cùng tiết điệu, bạn còn phải biết cách chuyển đổi qua lại giữa các tiết điệu như trong trường hợp một bản nhạc được chơi ở hai tiết điệu khác nhau.
Bài viết này của tôi được viết trên cơ sở dựa vào những kiến thức âm nhạc mà tôi đã được học cũng như những kinh nghiệm tập chơi đàn piano trong nhiều năm qua. Nếu bạn thấy những thông tin chia sẻ của tôi ở trên là hữu ích cho việc học đàn piano của bạn, xin hãy ủng hộ tôi bằng một cú click chuột vào website này nhé www.phuoc-partner.com. Cám ơn bạn rất nhiều và chúc bạn thành công chinh phục loại nhạc cụ khó tính này nhé. Xin chào bạn.
