Muốn đệm hay, trước hết phải đệm đúng. “Đúng” ở đây là đúng giọng, đúng công năng, đúng nơi đổi hợp âm và đặc biệt đúng cảm giác kết – nghỉ của giai điệu. Phần dưới mở rộng toàn bộ quy trình tìm hợp âm từ căn bản đến nâng cao, vừa “nhìn là biết”, vừa “nghe là bắt”, lại có đủ mẹo thực hành để bạn áp vào đàn ngay.

Khi có sheet: đọc hóa biểu, bắt giọng, soi cadence kết

Bước đầu vẫn là hóa biểu. Không dấu thăng giáng thường rơi vào C trưởng hoặc Am; có thăng thì lấy dấu thăng cuối cộng nửa cung ra giọng trưởng, hạ một cung ra giọng thứ song song; có giáng thì với một giáng là F trưởng hoặc Dm, còn từ hai giáng trở lên lấy dấu giáng kế cuối làm tên giọng trưởng, đếm xuống hai bậc ra giọng thứ song song. Nhưng có hai bẫy bạn phải vượt qua: bẫy “nốt cuối” và bẫy “thang âm thứ”.

Bẫy “nốt cuối” là không phải bài nào cũng kết ở nốt chủ. Hãy soi hai ô nhịp cuối, tìm cadence. Nếu là V–I (G7→C) thì gần như chắc chắn ở giọng trưởng C; nếu là iv–I hoặc IV–I (plagal) thì giai điệu có thể khúc chiết kiểu thánh ca; nếu nghe mùi “đánh lừa” V–vi (G→Am) thì bài đang kết treo, có thể chuẩn bị sang đoạn khác. Trong giọng thứ, hãy để ý dấu leading tone nâng bậc VII (ví dụ G# trong Am). Giai điệu chứa nhiều leading tone này ở chỗ nhấn cho thấy bản chất là thứ hòa thanh/giai điệu chứ không phải “mượn” tình cờ trong C trưởng. Khi phân vân giữa C và Am, đếm xem nốt nhấn (ở phách mạnh) trong cả đoạn rơi nhiều vào bộ hợp âm C–F–G hay Am–Dm–Em; bộ nào thắng thế chính là giọng.

Khi không có sheet: quy trình “nghe – chụp – khóa”

Nếu không có bản nhạc, hãy để ca sĩ hát câu kết hoặc một lượt điệp khúc. Yêu cầu họ giữ lâu “nốt chốt” cảm thấy trọn vẹn nhất, bạn chụp ngay nốt đó trên đàn, đó thường là chủ âm. Kiểm tra lại bằng cách thử ba hợp âm I–IV–V quanh nốt vừa bắt. Trong C trưởng, lần lượt C, F, G; nếu cảm giác “khóa cửa” vững khi đàn G7→C vào điểm ngắt, bạn đã khóa đúng giọng. Nếu màu giai điệu buồn, treo, rền, thử ngay giọng thứ song song và xác nhận bằng E7→Am; nếu hút về Am “đã” hơn, đó là Am. Khi vẫn lưỡng lự, áp dụng mẹo histogram cảm giác: trong một đoạn 4–8 ô, nếu các nốt nhấn tụ tập quanh A–C–E nhiều hơn thì nghiêng về Am, ngược lại quanh C–E–G thì về C.

Xác định nhịp điệu hòa âm: đổi ở đâu cho đúng

Phần lớn ca khúc đại chúng đổi hợp âm theo nhịp độ hòa âm cố định: mỗi ô đổi một lần với Ballad, nửa ô một lần với Pop nhanh, hoặc mỗi hai ô một lần với các câu mở rộng. Hãy nghe chỗ rơi của ca từ và phách mạnh; hợp âm mới thường xuất hiện ngay tại đó. Nếu chưa chắc, giữ nguyên hợp âm hiện tại đến hết phách mạnh, tránh đổi ở phách yếu trừ khi cố ý tạo lướt.

Từ giai điệu suy ra hợp âm: ưu tiên nốt nhấn, loại bỏ nốt lướt

Chìa khóa là phân biệt nốt “thuộc hợp âm” và “không thuộc hợp âm”. Nốt rơi vào phách mạnh, hoặc nốt gắn với âm tiết quan trọng của ca từ, thường là nốt hợp âm; nốt đi bậc liền ở phách yếu đa phần là nốt lướt: passing, neighbor, anticipation, suspension. Quy trình thực dụng: ghi nhanh bậc của các nốt nhấn theo âm giai (1–7), liệt kê các hợp âm chứa những bậc ấy, chọn hợp âm thỏa mãn đồng thời nhiều nốt nhấn nhất, ưu tiên hợp âm có công năng phù hợp với hướng đi câu. Ví dụ câu mở trong C có các nốt nhấn C–E–G thì C hoặc Am đều bao trùm, nhưng nếu cuối câu muốn hướng về G để chuẩn bị V–I, bạn có thể chọn Em hoặc C/E ở giữa để voice-leading mượt rồi sang G7.

Ba trụ T–S–D và mở rộng “bà con, họ hàng”

Khung cơ bản luôn là T–S–D–T. Trong C trưởng, T= C (có thể thêm CM7, C6, Cadd9), S= F (có thể thêm Dm, Dm7), D= G7 (có thể thêm Em, Em7). Lý do gọi “bà con” là vì chúng chia đôi số nốt với hợp âm trụ; Am chia C–E với C, Em chia E–G với C, nên thay qua nghe vẫn thống nhất. Bắt đầu bằng khung bốn ô C–F–G7–C, sau đó đan Am, Dm, Em vào giữa để tránh đơn sắc.

Hợp âm dim, m7♭5, dim7: cầu nối tinh gọn

Dim cơ bản dùng chen nhanh giữa hai bậc liền nhau như C→C#°→Dm, G→G#°→Am để tăng lực hút; m7♭5 đặc biệt hữu dụng ở giọng thứ: Am–Bm7♭5–E7–Am; dim7 linh hoạt trong Jazz/Pop, đặt trước hợp âm đích tăng cảm giác “hút”: CM7–C#°7–Dm7–G7. Nhớ quy tắc vàng: đặt ở phách yếu hoặc giữa ô, để tai nghe nhận “gia vị” mà không chói.

7 át, 7 át phụ và leading-tone phụ: gia vị tạo hướng

G7→C là kinh điển. Khi muốn “đi chơi xa” rồi về, dùng 7 át phụ: D7 dẫn G, A7 dẫn Dm, E7 dẫn Am. Muốn sắc hơn nữa, dùng vii°/V (B° dẫn G7) hoặc vii°/ii (C#° dẫn Dm). Trong thực hành Pop, chỉ cần thỉnh thoảng chen một V/vi (E7 dẫn Am) hay V/ii (A7 dẫn Dm) là phần đệm đã sáng và có lực hướng.

Sus2, sus4, add9, 6, maj7: chọn đúng chỗ để không “cạ” giai điệu

Sus4 thích hợp trước khi rơi về hợp âm gốc: Gsus4→G7→C; sus2 mềm hơn, rất hợp với Pop/Ballad nhẹ: Csus2→C. Add9 mộc và êm, đệm ca từ trữ tình cực ổn: Cadd9 thay C trong ô “treo”. Hợp âm 6 (C6, Am6) có sắc thái trìu mến, dùng kết đoạn hoặc khi giai điệu có nốt 6 ở phách mạnh. Maj7 nồng, hơi “xa xỉ”, đừng đặt khi giai điệu đụng b7 hoặc 6 trừ khi cố ý màu Jazz.

Slash chord và đảo hợp âm: cho bass đi mượt, giai điệu thoáng

Để bè trầm liền bậc, dùng G/B, C/E, F/A thay vì nhảy quãng năm liên tục. Một chuỗi cực mượt trong C: C–G/B–Am–Em/G–F–C/E–Dm7–G7–C. Tay trái đánh đúng nốt bass dưới vạch chéo, tay phải bấm voicing hợp âm gốc hoặc thêm màu nhẹ (add9, 6) tùy giai điệu.

Mượn điệu và hợp âm vay mượn: bVI, bVII, iv trong giọng trưởng

Trong C trưởng, bVI (Ab), bVII (Bb) và iv (Fm) đều rất “đắt” nếu xử lý tinh tế. Bb thường xuất hiện ở ô áp chót trước G7→C để tạo cảm giác nâng; Ab+ hoặc Fm đi kèm đường bass A♭–G tạo đổ bóng ấm trước khi về G7–C. Đây là “modal mixture” giúp bài không bị phẳng.

Nhận diện theo thể loại: đoán vòng bằng màu

Pop hiện đại rất hay I–V–vi–IV hoặc vi–IV–I–V; Ballad Việt ưa I–vi–IV–V; Bolero/Slowrock giọng thứ hay vòng i–VII–VI–V (Am–G–F–E7); Blues dùng nhiều I7–IV7–V7; Jazz gần như “ii–V–I” biến tấu. Chỉ cần thử các vòng quen tai trong giọng bạn đã bắt được, xác suất đúng rất cao.

Tránh bẫy nốt lướt: chọn hợp âm theo nốt nhấn chứ không theo “mọi nốt”

Một lỗi thường gặp là thấy nốt lướt không nằm trong hợp âm đang vang liền đổi hợp âm, làm nhạc dằn xóc. Hãy để nốt passing hoặc neighbor đi qua trên hợp âm hiện tại; chỉ đổi khi nốt nhấn của phách mạnh hoặc âm tiết quan trọng yêu cầu.

Ví dụ thực hành 8 ô nhịp từ giai điệu đến hợp âm

Giả sử giai điệu giọng C:
Ô1: C–E–G (nhấn C) → hợp âm C hoặc Cadd9.
Ô2: A–F–E (nhấn F) → F hoặc Dm tùy màu; chọn F để rõ công năng S.
Ô3: D–E–F–E (nhấn E) → Em hoặc C/E; chọn C/E để giữ T và bass đi lên.
Ô4: D–B–C (nhấn B) → G7 là lý tưởng vì B là bậc 3 của G.
Ô5: A–C–E (nhấn A) → Am vừa khít giai điệu.
Ô6: G–A–F (nhấn F) → Dm hay F đều hợp; chọn Dm để chuẩn bị về D.
Ô7: B–D–F (nhấn D hoặc B) → G7 hoặc Bdim; chọn G7 để hút mạnh.
Ô8: C (kéo dài) → C hoặc C6/Cadd9 để kết mềm.
Bạn thấy ta không chạy theo mọi nốt, mà đặt hợp âm “ôm” các nốt nhấn, thêm slash để bass đi bậc liền và giữ mạch T–S–(T)–D–T.

Chuyển giọng tức thì và tư duy số La Mã

Khi đã tìm xong vòng bằng số La Mã, bạn có thể chiều ca sĩ đổi tông ngay. Ví dụ vòng C–G/B–Am–F–Dm7–G7–C chính là I–V/7–vi–IV–ii7–V7–I. Ca sĩ muốn lên một cung, chuyển thẳng sang D: D–A/C#–Bm–G–Em7–A7–D, tay nhớ công năng chứ không nhớ chữ cái.

Luyện tai và nhịp: nền tảng của “tìm nhanh”

Mỗi ngày vài phút nhận diện V–I bằng tai; hát solfege 1–2–3–5–3–2–1 trên các khóa, tập cảm giác “về nhà” khi nghe V–I. Luyện bắt bass trong bài thu: ngân theo thấp nhất bạn nghe được, thử trên đàn xem khớp nốt nào; một khi bắt được dãy bass, 70% hợp âm tự lộ ra. Luyện máy đập nhịp để cảm được nhịp đổi hợp âm tự nhiên, tránh đổi lạc phách.

Xử lý tình huống nâng cao: chuyển điệu, deceptive, cầu nối

Nếu giữa bài có chuyển điệu, trước khi sang giọng mới hãy tìm hợp âm pivot chung, hoặc dùng 7 át phụ của giọng đích; khi bất ngờ mà vẫn phải đổi, chromatic nửa cung ở bass đủ “xóa” màu cũ cho tai chấp nhận màu mới. Gặp kết đánh lừa V–vi, đừng cố “ép” về I ngay, hãy cho vi vang đủ một ô rồi thiết lập lại quãng hướng bằng ii–V–I.

Gợi ý quy trình 30 giây cho người đệm

Nghe 2–4 ô cuối để bắt giọng; xác nhận bằng V7→I hoặc E7→Am nếu nghi giọng thứ. Đặt khung T–S–D–T cho A1 để an toàn. Vòng sau thêm họ hàng Dm, Am, Em tùy giai điệu. Điệp khúc tăng động bằng 7 át phụ và một slash chord cho bass mượt. Kết câu dùng sus4→7→I hoặc add9/6 để mềm. Ca sĩ đổi tông, chuyển bằng số La Mã.

Khi bạn nhìn được công năng, nghe được hướng đi của giai điệu và cảm được chỗ đổi hợp âm, việc “tìm hợp âm nhanh” không còn là đoán mò mà là một quá trình có hệ thống: xác định giọng, dựng khung T–S–D, lấp họ hàng, thêm cầu nối dim/7 át phụ, chọn slash để bass liền bậc, điểm màu bằng sus/add9/6 đúng chỗ, và luôn ưu tiên nốt nhấn thay vì nốt lướt. Làm được vậy, phần đệm của bạn vừa đúng, vừa hay, lại đủ màu để tôn giọng hát sáng bừng.

Bài viết này của tôi được viết trên cơ sở dựa vào những kiến thức âm nhạc mà tôi đã được học cũng như những kinh nghiệm tập chơi đàn piano trong nhiều năm qua. Nếu bạn thấy những thông tin chia sẻ của tôi ở trên là hữu ích cho việc học đàn piano của bạn, xin hãy ủng hộ tôi bằng một cú click chuột vào website này nhé www.phuoc-partner.com. Cám ơn bạn rất nhiều và chúc bạn thành công chinh phục loại nhạc cụ khó tính này nhé. Xin chào bạn.