Trong âm nhạc, ngẫu hứng chính là khoảnh khắc người nghệ sĩ thăng hoa nhất. Đó là khi họ không còn ràng buộc bởi khuông nhạc, từng nốt nhạc ghi sẵn, mà thay vào đó thả hồn theo cảm xúc, sáng tạo ra những giai điệu mới ngay tại chỗ. Nếu một bản nhạc là một con đường đã vạch sẵn thì ngẫu hứng giống như bạn rẽ sang lối riêng, đôi khi bất ngờ, nhưng vẫn giữ được mạch kết nối với con đường chính. Đây là kỹ năng đặc biệt quan trọng đối với những người muốn chơi piano một cách biểu cảm, cá tính và đầy sáng tạo.
Ngẫu hứng thường được bắt đầu từ khái niệm Lead. Lead có nghĩa là chọn lựa tám nốt phù hợp trong tổng số mười hai nốt của quãng tám để phiêu ngẫu hứng. Khi đã chọn đúng các nốt, bạn có thể tự do dệt nên những giai điệu ăn rơ với bản nhạc gốc. Bí quyết ở đây chính là tìm ra hợp âm chủ, xác định âm giai tương ứng và từ đó suy ra bộ tám nốt căn bản để làm chất liệu cho phần phiêu. Việc nhận diện hợp âm chủ không khó: chỉ cần quan sát dấu hóa đầu khóa nhạc và nốt kết ở cuối bản nhạc, rồi dựa vào tính chất vui buồn mà phân biệt Trưởng hay Thứ.
Một khi đã có âm giai chính, bạn cần chú ý đến các biến thể như Trưởng hòa thanh, Thứ hòa thanh, Trưởng giai điệu hoặc Thứ giai điệu. Đây chính là chìa khóa để bạn tránh bị “lạc tông” ở những ô nhịp đặc biệt. Đồng thời, bạn cần lựa chọn vòng hòa âm phù hợp để dẫn dắt phần ngẫu hứng. Có thể tận dụng vòng hòa âm sẵn có trong phiên khúc A hoặc điệp khúc B, hoặc dùng những vòng phổ biến như Canon hay I–vi–ii–V. Vòng hòa âm không chỉ là khung xương giữ sự ổn định mà còn là bệ phóng để giai điệu ngẫu hứng bay cao.
Một nguyên tắc tinh tế trong ngẫu hứng là hãy tìm một đoạn giai điệu tiêu biểu của bản nhạc, thường là câu hát gắn với tựa đề ca khúc. Đây sẽ là “sườn” để bạn phát triển phần phiêu. Bằng cách dựa trên tiết tấu quen thuộc của đoạn giai điệu này, rồi mở rộng nó ra hai hoặc ba quãng tám, bạn vừa giữ được cái hồn của bản nhạc, vừa đem lại sự bất ngờ mới lạ.
Có năm cách phổ biến để chơi Lead trong ngẫu hứng: đi theo âm giai (diatonic), dựa trên nốt của hợp âm, chạy chromatic nửa cung, khai thác quãng thuận hoặc nghịch, và cuối cùng là kết hợp linh hoạt tất cả. Mỗi cách đem lại một màu sắc khác nhau: diatonic giúp giai điệu rõ ràng, hợp âm tạo sự chắc chắn, chromatic mang lại sự căng thẳng – giải tỏa, còn quãng thuận – nghịch làm phong phú đường nét. Khi bạn kết hợp nhuần nhuyễn, giai điệu sẽ có sức hút mạnh mẽ, khiến người nghe cảm nhận được sự bay bổng và sáng tạo bất tận.
Tuy nhiên, ngẫu hứng không có nghĩa là chơi tùy tiện. Người nghệ sĩ cần lưu ý một số nguyên tắc để phần phiêu không rơi vào sự rời rạc. Chẳng hạn, trong mỗi ô nhịp, các nốt của hợp âm xuất hiện luôn được ưu tiên, vì đó là “nốt an toàn” giúp giai điệu bám vào hòa âm. Ngoài ra, nếu giai điệu dừng lại, hãy cố gắng kết thúc ở một trong những nốt của hợp âm đang vang lên, tránh dừng trên nốt lạc lõng khiến bản nhạc mất cân bằng. Cũng cần lưu ý tránh để giai điệu bị gò bó trong phạm vi một quãng tám. Một phần phiêu chỉ loanh quanh trong phạm vi hẹp sẽ trở nên đơn điệu, nhàm chán. Hãy để giai điệu bay xa ra hai hoặc ba quãng tám, để người nghe có cảm giác như đang được cuốn đi trong một dòng chảy rộng lớn.
Một chi tiết thú vị là cảm xúc của người nghe có thể được điều khiển bằng cách lựa chọn khoảng cách giữa các nốt. Chơi những nốt cách nhau nửa cung sẽ tạo màu buồn, tối; trong khi một cung lại đem đến cảm giác sáng và vui. Khoảng cách một cung rưỡi cũng nghiêng về sự trầm buồn, còn hai cung thì rực rỡ, tươi sáng. Đây chính là công cụ tinh tế để bạn truyền tải sắc thái cảm xúc trong phần ngẫu hứng của mình.
Bổ sung vào đó, một kỹ thuật nâng cao mà nhiều nghệ sĩ jazz hay dùng là “voice leading” – tức là dẫn dắt các nốt giai điệu sao cho chúng kết nối mượt mà giữa các hợp âm. Thay vì nhảy quãng quá xa, bạn có thể chọn những nốt gần nhau, đặc biệt là bậc 3 hoặc bậc 7 của hợp âm, để tạo sự liền lạc. Bằng cách này, giai điệu ngẫu hứng vừa phong phú, vừa gắn kết chặt chẽ với nền hòa âm.
Chơi ngẫu hứng còn đòi hỏi sự lắng nghe. Bạn cần vừa chơi vừa cảm nhận phản hồi của âm thanh, để biết khi nào nên dồn dập, khi nào nên thả lỏng, khi nào nên lặp lại và khi nào cần bất ngờ đổi hướng. Chính sự đối thoại với bản nhạc và cả khán giả này khiến ngẫu hứng không chỉ là kỹ thuật mà còn là nghệ thuật sống động.
Cuối cùng, ngẫu hứng là nơi hội tụ của kỹ năng, kiến thức nhạc lý và cảm xúc. Bạn cần am hiểu hợp âm, âm giai, quãng, tiết tấu; luyện tập chăm chỉ để bàn tay linh hoạt; nhưng quan trọng hơn cả là phải dám thả hồn, dám mạo hiểm. Chỉ khi đó, phần ngẫu hứng của bạn mới thực sự chạm đến trái tim người nghe, mang lại trải nghiệm độc đáo không thể lặp lại.
Bài viết này của tôi được viết trên cơ sở dựa vào những kiến thức âm nhạc mà tôi đã được học cũng như những kinh nghiệm tập chơi đàn piano trong nhiều năm qua. Nếu bạn thấy những thông tin chia sẻ của tôi ở trên là hữu ích cho việc học đàn piano của bạn, xin hãy ủng hộ tôi bằng một cú click chuột vào website này nhé www.phuoc-partner.com. Cám ơn bạn rất nhiều và chúc bạn thành công chinh phục loại nhạc cụ khó tính này nhé. Xin chào bạn.
