Pedal là phần không thể thiếu của cây đàn piano, nó giống như hơi thở của người nghệ sĩ, giúp bản nhạc không chỉ vang lên đúng cao độ và trường độ mà còn tràn đầy sức sống và cảm xúc. Nếu phím đàn là đôi tay, thì pedal chính là đôi chân, giữ vai trò dẫn dắt, nuôi dưỡng âm thanh và biến một giai điệu bình thường thành một bức tranh âm nhạc giàu màu sắc. Trên một cây đàn piano chuẩn, có ba pedal: pedal trái (Soft Pedal hay Una Corda), pedal giữa (Sostenuto Pedal) và pedal phải (Damper Pedal hay Sustain Pedal). Mỗi pedal đều có công dụng riêng, và việc sử dụng chúng đúng cách chính là chìa khóa để bạn kiểm soát tốt âm thanh và nâng cao trình độ biểu diễn.
Khi nhìn vào bản nhạc, bạn sẽ thấy ký hiệu “Ped” (Pedale) chỉ dẫn người chơi nhấn pedal, trong khi dấu “*” biểu thị thời điểm nhả pedal. Những ký hiệu này chính là bản đồ chỉ đường, giúp nghệ sĩ biết khi nào nên sử dụng pedal để làm giàu thêm màu sắc âm nhạc.
Pedal bên trái, còn gọi là Soft Pedal hoặc Una Corda, có chức năng làm giảm âm lượng, khiến âm thanh phát ra nhẹ hơn, mềm hơn và có sắc thái dịu dàng hơn. Trên đàn grand piano, khi nhấn pedal này, toàn bộ bàn phím dịch chuyển nhẹ sang một bên, khiến búa đàn chỉ gõ vào một hoặc hai dây thay vì ba dây, tạo nên sự thay đổi về chất âm. Tiếng đàn nhờ vậy trở nên mảnh mai, tinh tế, phù hợp với những đoạn nhạc cần sự mờ ảo, lắng đọng. Đặc biệt, âm Bass trầm vẫn có thể ngân dài, nhưng các nốt phía sau sẽ không còn độ vang như vậy, tạo nên hiệu ứng so le thú vị. Đôi khi, Soft Pedal còn được kết hợp với kỹ thuật staccato để tạo ra âm sắc tương phản: vừa giữ sự ngân vang của Bass vừa cắt ngắn các nốt tiếp theo, giúp bản nhạc trở nên phong phú và độc đáo.
Pedal bên phải, hay còn gọi là Damper Pedal hoặc Sustain Pedal, lại mang một vai trò hoàn toàn khác. Đây là pedal được sử dụng phổ biến nhất và có tầm quan trọng đặc biệt trong mọi thể loại nhạc. Khi nhấn pedal này, bộ phận chặn dây (damper) được nhấc lên, cho phép dây đàn tiếp tục rung ngay cả khi tay bạn đã nhả phím. Chính nhờ vậy, âm thanh có thể ngân vang, hòa quyện, tạo nên sự liền mạch và du dương. Sustain Pedal đặc biệt cần thiết trong các bản nhạc lãng mạn, trữ tình, nơi người nghe cần được đắm chìm trong những âm thanh mượt mà và bay bổng.
Tuy nhiên, sử dụng pedal bên phải không đúng cách lại dễ tạo ra sự “bẩn” âm thanh. Nếu bạn giữ pedal quá lâu khi chuyển từ hợp âm này sang hợp âm khác, các nốt sẽ chồng chéo, lẫn lộn, tạo thành một thứ hòa âm lạ lẫm nhưng không rõ ràng, khiến người nghe khó chịu. Ngược lại, nếu bạn không dùng pedal, bản nhạc lại trở nên khô khan, thiếu sự kết nối và mất đi chiều sâu cảm xúc. Vì vậy, nghệ sĩ cần nắm vững kỹ thuật phối hợp giữa pedal và bàn tay. Một trong những kỹ thuật cơ bản là “đạp lỗi nhịp”: thay vì nhấn pedal cùng lúc với hợp âm, bạn nhấc pedal lên ngay tại đầu phách mạnh của ô nhịp mới rồi lập tức nhấn xuống sau khi hợp âm vang lên. Cách này giúp duy trì độ vang của hợp âm cũ nhưng vẫn giữ được sự sáng sủa, trong trẻo cho hợp âm mới.
Bên cạnh đó, việc đạp pedal sâu hay lơi còn phụ thuộc vào số lượng hợp âm trong ô nhịp. Nếu một ô nhịp chỉ có một hợp âm, bạn có thể đạp pedal sâu và giữ đến hết ô nhịp để tạo âm vang đầy đặn. Nhưng nếu có nhiều hợp âm, bạn nên nhấn pedal nhẹ hơn, nửa pedal hoặc quarter pedal, để tránh âm thanh rối rắm. Trên thực tế, những nghệ sĩ piano lớn đều coi “half pedal” là một nghệ thuật riêng, bởi nó cho phép âm thanh ngân nhưng vẫn trong trẻo, giúp người nghe vừa cảm nhận được độ vang vừa giữ được sự rõ ràng.
Pedal giữa, hay Sostenuto Pedal, ít được sử dụng hơn nhưng mang lại hiệu ứng rất đặc biệt. Nó cho phép giữ nguyên âm thanh của một vài nốt đã chọn, trong khi những nốt khác vẫn phát ra bình thường mà không bị giữ lại. Điều này cực kỳ hữu ích trong những đoạn nhạc phức tạp, nơi bạn muốn giữ âm Bass ngân dài làm nền trong khi tay phải vẫn tự do dệt giai điệu ở cao độ khác. Một số cây upright piano lại thiết kế pedal giữa như một pedal giảm âm, giúp tiếng đàn nhỏ lại để luyện tập trong ban đêm mà không làm phiền người khác. Chính sự linh hoạt này khiến pedal giữa trở thành một công cụ đáng giá với những người tập luyện lâu dài.
Sử dụng pedal hiệu quả không chỉ nằm ở việc “biết” nhấn, mà còn ở việc “nghe” âm thanh. Hãy thử quay lại phần biểu diễn của mình để lắng nghe xem tiếng đàn có bị rền, bị đục hay bị mờ không. Khi nhận ra lỗi, bạn sẽ biết cách điều chỉnh thời điểm nhấn, độ sâu và thời lượng giữ pedal. Ngoài ra, pedal phải được kết hợp nhịp nhàng với độ nhấn phím và cảm xúc cá nhân. Một nốt nhạc mạnh được giữ bằng pedal sẽ trở nên hùng tráng, đầy quyền lực, trong khi một nốt nhẹ kết hợp với pedal sẽ mang đến sự mơ màng, lãng đãng.
Trong thực hành, người mới học thường gặp khó khăn khi phối hợp tay và chân. Giáo viên thường khuyên rằng hãy nhấn pedal khi Bass tay trái và giai điệu tay phải rơi vào phách mạnh, nhưng cách này đôi khi làm mất độ vang của hợp âm. Vì vậy, khi đã quen với nhịp điệu, bạn nên luyện tập nâng cao bằng cách phối pedal theo kiểu “lệch nhịp” như đã nói, để giữ được sự trong trẻo và mạch lạc. Đây chính là bí quyết của những nghệ sĩ dày dạn kinh nghiệm, giúp họ biến mỗi tác phẩm thành một hành trình cảm xúc, thay vì một chuỗi nốt khô khan.
Pedal, suy cho cùng, là công cụ để làm cho âm nhạc sống động hơn, giàu cảm xúc hơn. Nhưng điều quan trọng là bạn phải biết khi nào nên dùng, khi nào nên tiết chế. Trong các đoạn staccato, pedal không cần thiết vì sẽ làm mất tính sắc bén của giai điệu. Trong các đoạn legato dài, pedal lại là đôi cánh đưa âm thanh bay bổng. Chính sự cân nhắc, điều chỉnh ấy mới giúp người chơi piano vươn đến trình độ nghệ thuật thực thụ.
Nói tóm lại, ba pedal trên đàn piano, đặc biệt là pedal phải, là những “người bạn đồng hành” không thể thiếu của nghệ sĩ. Biết cách sử dụng pedal đúng lúc, đúng chỗ, biết lắng nghe và cảm nhận âm thanh, bạn sẽ biến mỗi bản nhạc thành một bức tranh sống động, đầy sắc thái và cảm xúc. Nếu phím đàn là lời nói, thì pedal chính là hơi thở, là sự ngân nga và cũng là linh hồn của cây đàn piano.
Bài viết này của tôi được viết trên cơ sở dựa vào những kiến thức âm nhạc mà tôi đã được học cũng như những kinh nghiệm tập chơi đàn piano trong nhiều năm qua. Nếu bạn thấy những thông tin chia sẻ của tôi ở trên là hữu ích cho việc học đàn piano của bạn, xin hãy ủng hộ tôi bằng một cú click chuột vào website này nhé www.phuoc-partner.com. Cám ơn bạn rất nhiều và chúc bạn thành công chinh phục loại nhạc cụ khó tính này nhé. Xin chào bạn.
