Trong âm nhạc, hợp âm là nền tảng tạo nên sự vững chắc và ổn định. Tuy nhiên, nếu chỉ gói gọn giai điệu trong những nốt của hợp âm, âm nhạc dễ trở nên cứng nhắc, thiếu sự uyển chuyển và màu sắc. Chính vì vậy, các nốt ngoài hợp âm và những thủ pháp tô điểm (ornamentation) được sinh ra như một cách “thổi hồn” vào bản nhạc. Chúng không chỉ làm mềm mại giai điệu bên tay phải mà còn khiến phần âm hình đệm bên tay trái trở nên phong phú, đầy đặn và tự nhiên hơn.
Các nốt ngoài hợp âm thường xuất hiện ở đầu phách hoặc trong lòng phách, tạo cảm giác chuyển động, nối kết và trang trí cho dòng chảy âm nhạc. Chúng có nhiều loại với đặc điểm riêng, chẳng hạn như nốt qua, nốt thêu, nốt thoát, nốt nhấn, nốt hoãn âm, nốt treo âm, nốt tiền âm, nốt đổi âm, hay nốt lưu âm. Mỗi loại nốt này khi được xử lý đúng kỹ thuật đều mang lại hiệu quả biểu cảm khác nhau, đôi khi tinh tế, đôi khi bất ngờ, nhưng luôn góp phần tăng sức sống cho bản nhạc.
Bên cạnh đó, các âm hoa mỹ (ornaments) như âm dựa, âm thêu, âm vỗ, láy rền, láy chùm… lại mang tính chất “trang sức” cho giai điệu, giúp bản nhạc trở nên mềm mại, luyến láy và giàu sức hút hơn. Người chơi piano khi biết cách sử dụng linh hoạt các thủ pháp này sẽ biến mỗi lần biểu diễn thành một trải nghiệm nghệ thuật độc đáo.
Không chỉ dừng lại ở việc trang trí, nốt ngoài hợp âm còn mang một vai trò quan trọng trong hòa âm và dẫn dắt cảm xúc. Ví dụ, một nốt treo âm có thể tạo ra sự căng thẳng nhất thời, làm khán giả nín thở chờ đợi, rồi tan biến khi trở về nốt hợp âm. Nốt qua giúp chuyển động mạch lạc giữa hai nốt xa nhau, khiến câu nhạc không bị gãy khúc. Còn nốt nhấn hay appoggiatura lại tạo cảm giác “đổ dồn” đầy kịch tính trước khi thả lỏng xuống nốt chính.
Trong âm nhạc cổ điển, đặc biệt là các tác phẩm của Bach, Mozart hay Chopin, việc sử dụng nốt ngoài hợp âm và ornamentation là không thể thiếu. Nhưng trong nhạc nhẹ hay jazz, chúng còn được khai thác tự do hơn, mang tính ngẫu hứng cao hơn. Chẳng hạn, trong jazz piano, kỹ thuật chromatic passing tones (nốt qua di chuyển nửa cung) tạo nên sự luyến láy “trượt” rất đặc trưng, trong khi grace notes (nốt dựa ngắn) lại mang đến hiệu ứng bất ngờ, như một nét chấm phá nhanh gọn.
Một điểm thú vị khác là khi kết hợp nốt ngoài hợp âm với phách mạnh – phách yếu. Nếu đặt ở phách mạnh, chúng tạo ra căng thẳng rõ rệt và buộc người nghe phải chờ sự giải quyết. Nếu đặt ở phách yếu, chúng giống như lời thủ thỉ, một thoáng gợi mở mà không làm mất đi sự cân bằng. Đây chính là nghệ thuật “dẫn dắt tai người nghe” – điều mà bất kỳ người chơi piano nào cũng nên luyện tập.
Khi luyện tập, bạn không nên chỉ xem nốt ngoài hợp âm là “lý thuyết khô khan”, mà hãy thử đặt chúng vào những bản nhạc cụ thể. Ví dụ, chơi một đoạn giai điệu đơn giản chỉ bằng nốt hợp âm, sau đó thử thêm nốt qua hoặc nốt dựa ngắn, bạn sẽ thấy ngay sự khác biệt. Âm nhạc trở nên mềm mại, giàu tính kể chuyện hơn. Đây cũng là cách tuyệt vời để rèn luyện khả năng ngẫu hứng (improvisation) – kỹ năng mà bất kỳ người chơi nhạc nhẹ nào cũng cần.
Cuối cùng, nghệ thuật sử dụng nốt ngoài hợp âm và âm trang trí chính là sự dung hòa giữa lý trí và cảm xúc. Bạn cần hiểu rõ bản chất lý thuyết của chúng để áp dụng đúng chỗ, nhưng đồng thời cũng phải lắng nghe trái tim và gu âm nhạc của mình để thổi hồn vào từng phím đàn. Khi làm được điều đó, âm nhạc bạn tạo ra sẽ không chỉ là những nốt nhạc trên giấy, mà trở thành tiếng nói riêng, chạm đến cảm xúc của người nghe.
Bài viết này của tôi được viết trên cơ sở dựa vào những kiến thức âm nhạc mà tôi đã được học cũng như những kinh nghiệm tập chơi đàn piano trong nhiều năm qua. Nếu bạn thấy những thông tin chia sẻ của tôi ở trên là hữu ích cho việc học đàn piano của bạn, xin ửng hộ tôi bằng một cú click chuột vào website này nhé www.phuoc-partner.com. Cám ơn bạn rất nhiều và chúc bạn thành công chinh phục loại nhạc cụ khó tính này nhé. Xin chào bạn.
