Chào mừng bạn đã quay trở lại với chuyên mục quản trị công ty luật của tôi sau khi bạn có thể đã đọc qua những chủ đề thú vị khác trong quyển sách Hướng dẫn khởi nghiệp với nghề luật sư của tôi. Xin mời bạn tiếp tục tham khảo một chủ đề khác cũng rất thú vị của quyển sách này nhé.
Bạn không nên có suy nghĩ rằng khi nghỉ hưu thì phải chia tay với nghề luật sư và vì thế những kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng hành nghề lâu năm của bạn sẽ dần dần bị mai một theo thời gian. Trên thực tế, nếu biết cách sử dụng một cách đúng nơi, đúng lúc và phù hợp với tuổi tác thì bạn vẫn có thể duy trì những kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng hành nghề của mình thêm một thời gian nữa. Ngoài ra, nếu biết sử dụng chúng một cách phù hợp thì sẽ còn khiến cho bạn cảm thấy bản than mình có ích và vẫn có một vai trò nhất định nào đó trong cộng đồng, xã hội và điều này sẽ góp phần không nhỏ trong việc giúp cho trí não của bạn tiếp tục hoạt động minh mẫn.
Dưới đây là một số hoạt động điển hình có liên quan đến nghề luật sư mà có hay không có tạo ra thu nhập để bạn cân nhắc và chọn lựa cho mình sau khi nghỉ hưu.
14.2.1. Các công việc có thu nhập
Viết sách
Trong suốt một thời gian dài từ lúc tốt nghiệp đại học, đi làm, bắt đầu hành nghề luật sư rồi khởi nghiệp với việc thành lập công ty luật của bạn cho đến khi nghỉ hưu thì bạn đã có hơn 30 năm kinh nghiệm làm việc trong nghề này. Những kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng hành nghề của bạn thật sự là rất hữu ích không chỉ cho riêng mình bạn mà còn cho các đồng nghiệp trẻ, sinh viên luật, cộng đồng và xã hội. Thật sự là rất lãng phí nếu như bạn để cho kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng hành nghề của mình dần dần bị mai một theo thời gian. Vì thế, khi đến tuổi nghỉ hưu và có nhiều thời gian rảnh rỗi hơn, bạn nên cân nhắc việc rồi viết sách để đúc kết lại những kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng hành nghề của mình nhằm chia sẻ với đồng nghiệp và cộng đồng. Đây có thể được xem là một di sản nho nhỏ nào đó bạn để lại cho các thế hệ luật sư kế tiếp để nâng tầm cho đội ngũ luật sư Việt Nam.
Bạn biết không, viết sách chuyên đề pháp luật không hề đơn giản, nó đòi hỏi bạn không chỉ có kiến thức pháp luật bao quát mà còn phải có năng lực chuyên môn và kinh nghiệm hành nghề chuyên sâu mới có thể đưa ra những hướng dẫn, lời khuyên hữu ích cho người đọc. Bên cạnh đó, tùy vào đối tượng bạn đọc mà bạn muốn hướng tới là ai, ví dụ như sinh viên luật, cử nhân luật, luật sư nội bộ hay luật sư đang hành nghề, v.v…, thì văn phong của bạn cũng cần phải được điều chỉnh làm sao để bạn đọc có thể hiểu được nội dung mà bạn truyền tải và những gì bạn muốn gửi gắm vào đó. Để quyển sách của bạn có chất lượng và chiều sâu cũng như giảm bớt những sai sót không đáng có, bạn nên nhờ một vài đồng nghiệp ở những thế hệ luật sư khác nhau cũng như luật sư ở những lĩnh vực pháp luật khác góp ý kiến, phản biện đa chiều với nội dung bản thảo để bạn điều chỉnh, sửa đổi, bổ sung cho phù hợp trước khi phát hành.
Bạn cũng cần phải biết rằng trên thực tế những sách về chủ đề pháp luật sẽ không có nhiều bạn đọc như các loại sách viết về các chủ đề xã hội trên thị trường vì đối tượng bạn đọc các loại sách chuyên ngành như thế này thường không nhiều, chỉ gói gọn trong phạm vi những người làm những công việc có liên quan đến nghề luật sư. Bên cạnh đó, nếu bạn bán sách thông qua hệ thống các nhà sách danh tiếng trên thị trường ví dụ như Fahasha, Alpha Book thì tỷ lệ chiết khấu mà bạn phải trả cho các nhà sách này thường lên đến 40% đến 50% giá bìa trong khi chi phí in ấn mà bạn phải trả cho nhà in thường cũng chiếm không dưới 40% giá bìa. Do đó, vấn đề lợi nhuận từ việc bán sách, đặc biệt là với quyển sách đầu tay của bạn chắc là sẽ không đăng kể. Thay vào đó, bạn nên đặt mục tiêu làm sao để có thể truyền tải tốt nhất những kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng hành nghề thực tiễn của bạn cho cộng đồng. Mục tiêu lợi nhuận chỉ nên gói gọn trong việc làm sao để bạn không phại chịu lỗ khi xuất bản sách là được.
Một cách để bạn có thể giảm bớt số tiền chiết khấu là bạn bán sách thông qua hệ thống bán sách online ví dụ như Vinabook, Tiki, Amazon, Ebay với tỷ lệ chiết khấu chỉ từ 10% đến 20% giá bìa. Thậm chí, bạn có thể tự mình phát hành sách thông qua các nền tảng xã hội ví dụ như LinkedIn, Facebook, Instagram, Twitter hoặc các website mua bán, v.v… Bên cạnh đó, nếu quyển sách của bạn có nội dung từ 500 trang trở lên, bạn nên tách nó thành hai quyển nhỏ Phần 1 và Phần 2 để giá bìa của mỗi quyển sách được hợp lý hơn với bạn đọc thay vì gộp chúng lại thành một quyển dày với giá bìa quá cao làm cho bạn đọc phải cân nhắc trước khi mua.
- Viết báo
Trong thời gian bạn còn hành nghề luật sư, dù bạn chưa hoặc đã từng viết bài đăng trên các tờ báo, tạp chí chuyên ngành về các chủ đề pháp luật thuộc lĩnh vực chuyên môn của bạn thì khi nghỉ hưu, bạn cũng nên tiếp tục dành thời gian cho công việc này. Việc viết bài cho các tờ báo, tạp chí, ngoài lợi ích là làm cho bạn không bị quên nghề, còn giúp bạn duy trì kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng hành nghề của bạn, chống suy giảm trí nhớ do tuổi tác, không có cảm giác rằng mình bị lạc hậu, bị lãng quên mà còn giúp bạn có thêm thu nhập từ tiền nhuận bút được các tòa soạn chi trả.
- Dạy học
Dạy học cũng là một cách hay giúp bạn không bị quên đi kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng hành nghề khi nghỉ hưu, tiếp tục giúp bạn xây dựng những mối quan hệ mới cũng như có được một khoản thu nhập tương đối nào đó.
Bạn cũng có thể đăng ký dạy học theo chế độ cộng tác viên hay giảng viên thỉnh giảng cho các trường đại học luật hay các trường đại học có tổ chức các khóa học có liên quan đến pháp luật ví dụ như các khóa học thạc sĩ quản trị kinh doanh mà có môn luật kinh doanh trong chương trình giảng dạy, hoặc tham gia giảng dạy các khóa học chuyên đề pháp luật ngắn hạn cho các trung tâm đào tạo, dạy nghề chuyên nghiệp.
- Làm đại diện vốn góp cho cổ đông trong các công ty đại chúng
Trên thế giới nói chung và tại Việt Nam nói riêng, dù đã nghỉ hưu nhưng nhiều luật sư có uy tín vẫn được một số khách hàng tín nhiệm đối với thời gian họ còn hành nghề mời làm người đại diện phần vốn góp của khách hàng trong các công ty mà họ có góp vốn đầu tư. Điều này là khá phổ biến và là xu hướng chung trên thế giới vì luật sư nói chung luôn được mọi người đánh giá là người có am hiểu chuyên sâu về pháp luật mà ít nhiều có thể hỗ trợ khách hàng trong việc giám sát việc tuân thủ pháp luật tại nơi họ góp vốn đầu tư hay mua cổ phần. Bên cạnh đó, với kinh nghiệm tư vấn vận dụng pháp luật trong suốt một thời gian dài hành nghề luật sư cũng sẽ giúp bạn đưa ra những lời khuyên hữu ích và thiết thực giúp cho ban quản trị doanh nghiệp có những quyết định kinh doanh và quản trị đúng hướng, đúng trọng tâm và tuân thủ pháp luật.
Thời gian bạn tiêu tốn cho những công việc như vậy trên thực tế không nhiều vì bản chất của những công việc đó là không thường xuyên, bạn chỉ phải tốn thời gian tham gia các cuộc họp đại hội đồng cổ đông, hội đồng quản trị, hội đồng thành viên định kỳ. Trong khi đó, phí dịch vụ mà bạn nhận được đối với những công việc này cũng khá hậu hĩnh và bạn lại còn có cơ hội được đi đây đi đó để tham dự các cuộc họp của ban quản trị của những công ty này cho nên đây cũng được xem là sự chọn lựa tuyệt vời khi bạn nghỉ hưu.
- Làm trọng tài thương mại hay hòa giải viên thương mại
Nhìn chung, quy chế của các trung tâm trọng tài thương mại tại Việt Nam hiện không quy định tuổi hưu đối với trọng tài viên. Điều này có nghĩa là bạn vẫn có thể tiếp tục làm công việc này trong thời gian nghỉ hưu nếu bạn vẫn còn minh mẫn, còn sức khỏe tốt, mong muốn được làm việc cũng như bạn được các bên tranh chấp tin tưởng chọn lựa là trọng tài viên giải quyết tranh chấp của họ.
Theo quy định của Luật Trọng tài thương mại của Việt Nam, điều kiện để làm trọng tài viên của các trung tâm trọng tài thương mại ở Việt Nam là bạn phải có năng lực hành vi dân sự đầy đủ theo quy định của pháp luật về dân sự, có trình độ đại học và đã qua thực tế công tác theo ngành đã học ví dụ như nghề luật sư trong thời gian từ 05 năm trở lên([1]). Tuy nhiên, đây chỉ là những yêu cầu tối thiểu theo quy định của pháp luật. Trên thực tế, mỗi trung tâm trọng tài thương mại sẽ có những tiêu chuẩn riêng của họ và những tiêu chuẩn này thường có yêu cầu cao hơn các yêu cầu theo quy định của pháp luật. Chẳng hạn, với Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam, điều kiện được đặt ra để trở thành trọng tài viên có phần khắt khe, bao gồm yêu cầu ứng viên phải có độ tuổi từ 30 đến 70; tốt nghiệp đại học và đã qua thực tế công tác theo ngành đã học từ 08 năm trở lên, trừ trường hợp là chuyên gia có trình độ chuyên môn cao, có nhiều kinh nghiệm; có cam kết giải quyết vụ kiện một cách độc lập, khách quan, công bằng và nhanh chóng; sẵn sàng tham gia các hoạt động của Trung tâm; nỗ lực cống hiến vì sự nghiệp phát triển của Trung tâm; có sự giới thiệu của hiệp hội nghề nghiệp trong phạm vi toàn quốc, hoặc trường đại học hoặc viện nghiên cứu, hoặc được ít nhất một thành viên trong Ban điều hành Trung tâm VIAC giới thiệu([2]).
Việc tham gia các trung tâm trọng tài với tư cách trọng tài viên là chọn lựa đáng được cân nhắc sau khi bạn nghỉ hưu. Bên cạnh việc mang lại nguồn thu nhập bổ sung cho bạn dù không có tính chất cố định và thường xuyên, công việc này cũng có tác dụng giúp bạn không bị quên đi những kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng hành nghề của mình, tiếp tục duy trì và xây dựng thêm những mối quan hệ mới trong cộng đồng.
- Làm việc bán thời gian cho công ty luật của bạn
Cho dù bạn đã nghỉ hưu và chính thức không còn làm việc cho công ty luật của bạn nữa nhưng nếu như công ty luật của bạn có nhu cầu, bạn vẫn có thể giao kết hợp đồng lao động bán thời gian hoặc theo một công việc nhất định nào đó với công ty luật của bạn để hỗ trợ họ trong một số công việc không có liên quan đến công việc pháp lý của khách hàng. Trên thực tế, các công ty luật thường nhờ các luật sư đã nghỉ hưu hỗ trợ họ trong các công việc nội bộ ví dụ như huấn luyện kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng nghề ví dụ như kỹ năng làm việc theo nhóm, kỹ năng giao tiếp với khách hàng, kỹ năng phát triển kinh doanh, kỹ năng giao việc cho các luật sư trẻ, các cử nhân luật và các trợ lý luật sư trong công ty luật. Ngoài ra, công ty luật của bạn cũng có thể giao kết hợp đồng dịch vụ với bạn để bạn tiếp tục làm việc cho họ với chức danh luật sư hợp tác (off counsel) nhằm tận dụng danh tiếng và uy tín của bạn thêm một thời gian hợp lý nữa và dĩ nhiên là bạn sẽ được trả một khoản phí dịch vụ tượng trưng nào đó cho việc cho phép công ty luật của bạn sử dụng tên tuổi của bạn cho mục đích này.
Những công việc vừa nêu không những giúp bạn có được một công việc không chịu áp lực cao, chủ động về thời gian mà còn có điều kiện gần gũi với công việc trước đây mà bạn từng làm, lại có thêm một ít thu nhập, kiến thức pháp luật của bạn không bị lạc hậu, giúp bạn duy trì hoạt động trí óc cũng như giúp cho công ty luật của bạn có được một người đáng tin cậy đảm nhận công việc huấn luyện chuyên môn và kỹ năng nghề cho nội bộ với chi phí thấp để đào tạo đội ngũ kế cận cũng như duy trì sự ảnh hưởng của bạn đối với các khách hàng của công ty luật của bạn trong một thời gian nữa sau khi bạn nghỉ hưu.
14.2.2. Các công việc không tạo ra thu nhập
Ngoài những công việc tạo ra thu nhập như trên, bạn cũng có thể chọn lựa cho mình một số công việc khác cũng không kém phần hấp dẫn dù không mang lại thu nhập như sau:
§ Làm công việc thiện nguyện cho cộng đồng
Trong suốt quá trình hành nghề luật sư cho đến khi nghỉ hưu, chắc chắn là bạn đã ít nhiều tạo dựng cho mình một mức độ uy tín nào đó trong cộng đồng, xã hội. Đây là một lợi thế rất lớn cho bạn khi cần kêu gọi hay vận động bạn bè, đồng nghiệp cũng đã nghỉ hưu như bạn hay những người vẫn còn làm việc tham gia các công việc thiện nguyện giúp ích cho cộng đồng, xã hội. Có rất nhiều công việc thiện nguyện mà bạn có thể làm sau khi nghỉ hưu ví dụ như quyên góp tiền, hiện vật để cho tặng người dân ở các vùng gặp bão lụt, thiên tai; cấp học bổng, tặng quà cho học sinh nghèo, ngoan, giỏi; góp tiền xây dựng trường học cho học sinh vùng sâu, vùng xa, xây cầu bê tông cho các vùng nông thôn nghèo; tài trợ tiền, thuốc men cho bệnh nhân nghèo, người già neo đơn, trẻ mồ côi gặp bệnh nan y, hiểm nghèo, v.v…
Tham gia công việc của các đoàn luật sư địa phương
Các dự thảo luật, dự thảo văn bản quy phạm pháp luật được Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan Nhà nước ở Trung ương ban hành thường được các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền tổ chức lấy ý kiến đóng góp của người dân trước khi chính thức ban hành. Việc tham gia đóng góp ý kiến cho các dự thảo như thế cũng có ý nghĩa nhất định trong việc xây dựng, phát triển và hoàn thiện hơn nữa hệ thống pháp luật Việt Nam. Do đó, khi bạn nghỉ hưu và có nhiều thời gian rảnh rỗi hơn, bạn nên tham gia một cách tích cực trong việc tham gia đóng góp ý kiến cho các dự thảo luật và văn bản quy phạm pháp luật. Dĩ nhiên, với uy tín hành nghề luật sư cộng với kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng hành nghề chuyên sâu của mình trong một vài lĩnh vực pháp luật nào đó, sự tham gia của bạn sẽ góp phần không nhỏ trong việc phản biện các dự thảo luật, dự thảo văn bản quy phạm pháp luật giúp hoàn thiện và kiện toàn văn bản quy phạm pháp luật.
Tham gia các câu lạc bộ xã hội–nghề nghiệp
Như đã trình bày ở Mục 9.3.3 của Quyển sách này, việc tham gia với tư cách là thành viên của các câu lạc bộ xã hội – nghề nghiệp tại Việt Nam ví dụ như VNHR, Hội Doanh nghiệp trẻ, BNI, v.v…, là một trong những công việc phát triển kinh doanh thường xuyên của luật sư mà bạn đã thực hiện và duy trì trong suốt một khoảng thời gian dài khi bạn còn đang hành nghề luật sư. Khi đã nghỉ hưu, mặc dù mục tiêu phát triển kinh doanh giờ đây không còn là ưu tiên hàng đầu của bạn, bạn vẫn nên cố gắng tiếp tục duy trì sự tham gia đều đặn của mình trong các câu lạc bộ xã hội – nghề nghiệp đó.
Nếu có nhiều thời gian rảnh rỗi hơn, bạn cũng nên tham gia một cách tích cực và thường xuyên các hoạt động của các hiệp hội xã hội – nghề nghiệp ví dụ như tham gia làm diễn giả tại các hội thảo chuyên đề pháp luật, hay tích cực tham gia đóng góp ý kiến cho các diễn đàn thảo luận có liên quan đến pháp luật hoặc tham gia vào ban chấp hành của các câu lạc bộ xã hội – nghề nghiệp để bạn chủ động hơn trong các công việc hữu ích cho cộng đồng, xã hội. Dù biết rằng những công việc như thế sẽ không mang lại tiền bạc hay vật chất gì đáng kể cho bạn nhưng nó thật sự có nhiều ý nghĩa và mang lại giá trị tinh thần rất lớn giúp bạn vững tin trong cuộc sống, cảm thấy vẫn có ích cho cộng đồng, xã hội dù đã nghỉ hưu.
Tham gia hoạt động của các cơ quan Nhà nước ở địa phương
Các hoạt động của cộng đồng dân cư tại nơi mà bạn cư ngụ và sinh sống khi nghỉ hưu cũng là một chọn lựa đáng cân nhắc để bạn dành thời gian rảnh rỗi của mình sau khi nghỉ hưu vào những nơi đó. Với mức độ uy tín mà bạn có được từ việc hành nghề luật sư của mình, bạn sẽ có thể tự ứng cử vào các chức vụ dân cử tại địa phương ví dụ như tổ trưởng tổ dân phố, trưởng ấp để có điều kiện tham gia các hoạt động thiết thực tại địa phương mang lại lợi ích cho cộng đồng, xã hội.
Bạn cũng nên sinh hoạt tích cực trong tổ hưu trí của phường, xã nơi gia đình bạn cư ngụ hoặc thậm chí là tự ứng cử vào vị trí đại biểu hội đồng nhân dân các cấp hay ứng cử làm đại biểu quốc hội để đóng góp tiếng nói của mình vào việc cải thiện và nâng tầm môi trường pháp lý của đất nước nói chung và cho địa phương nơi bạn sinh sống nói riêng.
[1] . Điều 20 Luật Trọng tài thương mại.
[2] . http://viac.vn/trong-tai/de-tro-thanh-trong-tai-vien-thi-phai-co-nhung-tieu-chuangi-a350.html.
Bài viết này của tôi được viết chủ yếu dựa vào những kiến thức pháp luật bao quát mà tôi đã được học ở trường đại học cũng như những kinh nghiệm hành nghề luật sư chuyên sâu của tôi trong gần 25 năm qua.
Nếu bạn thấy rằng những thông tin chia sẻ của tôi ở trên là hữu ích cho việc theo đuổi đam mê với nghề luật sư của bạn, xin hãy ủng hộ tôi bằng một cú click chuột vào website này nhé www.phuoc-partner.com. Cám ơn bạn rất nhiều và chúc bạn thành công chinh phục nghề luật sư của mình. Xin chào bạn.
7 Điều Cần Lưu ý Trước Khi Tìm Luật Sư Tư Vấn
[1] Điều 20 Luật Trọng tài thương mại
[2] http://viac.vn/trong-tai/de-tro-thanh-trong-tai-vien-thi-phai-co-nhung-tieu-chuan-gi-a350.html