Trước khi đệm đàn piano cho một bản nhạc nào đó, bạn thường thấy trước đó có một đoạn nhạc mở đầu gọi là đoạn dạo đầu. Đoạn dạo đầu ngoài nhiệm vụ chính là làm cho bản nhạc được hoàn chỉnh qua việc giúp tăng hiệu ứng và tạo điểm nhấn cho bản nhạc, giúp xác định được nhịp điệu, tốc độ nhanh chậm, âm giai của bản nhạc để có thời gian chuẩn bị cho người hát lấy được đúng cao độ của (ton) giọng và vào bài hát đúng (ton) giọng đó cũng như tạo ấn tượng cho người nghe về bài hát sắp được họ thể hiện. Ngoài ra, đoạn dạo đầu còn giúp phản ánh hình tượng, tính chất vui, buồn, sáng, tối, hoành tráng, tôn nghiêm, buồn nhớ, hoài niệm. Thực ra, soạn đoạn dạo đầu cho một bản nhạc không khó, chỉ cần nắm được một vài mẹo nhỏ như được trình bày dưới đây là bạn sẽ tạo được cho mình một đoạn dạo đầu đơn giản.
Để tạo đoạn dạo đầu cho một bản nhạc, bạn phải học cách sử dụng kỹ thuật ngón tay nhuần nhuyễn, kết hợp giữa đệm rải và chơi giai điệu, nắm vững các hợp âm, tiết tấu, âm giai, ý tưởng phát họa, trí tưởng tượng, và cần có tầm nhìn và sự hiểu biết về nội dung của bản nhạc, tránh trường hợp đoạn dạo đầu được soạn một đường mà ca từ của bài hát thì đi một nẻo.
Dù biết rằng đoạn dạo đầu chỉ là câu mở đầu với mục đích chính là dẫn dắt người hát đi vào phần chính của bản nhạc một cách mượt mà, nhưng mỗi người lại có sự cảm nhận và phong cách riêng nên bạn phải tự nghĩ ra một đoạn dạo đầu nào đó độc đáo cho bản nhạc của mình. Lúc đầu, trong đầu bạn sẽ chưa định hình được về nhiều sự kết hợp khác nhau để tạo ra một đoạn dạo đầu có nhiều màu sắc nhưng nếu bạn kiên trì thực hành nhiều lần thì chắc chắn bạn sẽ làm được.
Bạn cần lưu ý rằng mỗi thể loại nhạc cho từng bản nhạc sẽ có cách tạo câu dạo đầu khác nhau, nhưng nhìn chung là vẫn xoay quanh các thủ pháp soạn nhạc cơ bản ví dụ như: phiên khúc, điệp khúc, các nhóm hợp âm theo các vòng hợp âm điển hình, ý nhạc, sự tương phản của giai điệu.
- Cách soạn đoạn dạo đầu
Có nhiều cách từ đơn giản đến phức tạp để soạn đoạn dạo đầu. Thật ra, không có bất kỳ quy tắc chính thống nào về độ dài của đoạn dạo đầu mà nó sẽ tùy thuộc vào cảm hứng của người soạn nhạc. Tuy nhiên, đoạn dạo đầu thường có số ô nhịp phải chẳn từ 04 đến 12 ô nhịp, ví dụ, 4, 6, 8, 12 ô nhịp. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng đoạn dạo đầu thường ngắn hơn hoặc nhiều lắm là bằng với độ dài của đoạn giang tấu.
Có 3 cách phổ biến để soạn đoạn dạo đầu của một bản nhạc như sau:
- Dựa vào câu nhạc mở đầu và câu kết thúc
Theo đó, bạn sẽ kết nối câu nhạc mở đầu và câu nhạc kết thúc nhưng có sự biến đổi đôi chút về tiết tấu cũng như thêm vào các nốt luyến láy, hoa mĩ, tô điểm để làm cho giai điệu thêm phong phú. Đây được xem là cách đơn giản nhất để dẫn dắt người hát vào giai điệu của bài hát.
- Dựa vào đoạn điệp khúc
Đây được xem là cách dạo được áp dụng phổ biến nhất. Theo đó, bạn sẽ dựa vào giai điệu của đoạn điệp khúc rồi tô điểm thêm các nốt luyến, láy, hoa mỹ để soạn đoạn mở đầu. Hình thức này vừa thay đổi được tiết tấu, vừa có thể phát triển tốt về mặt cao độ, tạo cao trào mà vẫn có tính đồng nhất với bản nhạc, dễ bắt nhịp và vào giọng của người hát.
- Dựa vào vòng hợp âm
Là cách viết đoạn dạo đầu dựa trên một vòng hợp âm theo giọng điệu của bản nhạc và đòi hỏi bạn phải biết cách ngẫu hứng giai điệu. Yếu tố để phần dạo đầu hay là kỹ thuật ngón điêu luyện của bạn kết hợp với tư duy đồng nhất với bản nhạc. Vì có tính chất ngẫu hứng nên sẽ có nhiều cách để bạn biến tấu ví dụ như nhanh, chậm, khoan thai, v.v… Tương tự như trên, bạn cũng sẽ thay thế trật tự các bậc để soạn hợp âm, thêm hoặc bớt bậc âm cũng như sáng tạo các mẫu dạo đệm theo vòng công năng của hợp âm, điều này tạo thêm sự phong phú cho cách dạo nhạc.
- Mô phỏng sáng tạo trên âm hình chủ hoặc nét đặc trưng của bản nhạc
Theo đó, từ một nhân tố chủ đề hoặc một âm hình giai điệu đặc trưng nào đó của ca khúc, nó sẽ được phát triển, nhân lên bằng các thủ pháp soạn nhạc.
- Trình bày hòa âm tương phản
Theo đó, thủ pháp này thường được sử dụng đối với những bản nhạc có sự tương phản về giọng điệu, hòa thanh hay trong những bài hát có sự chuyển điệu hoặc li điệu và đây được xem là cách nhạc nhẹ hiện nay thường sử dụng. Ví dụ, đoạn phiên khúc A của bản nhạc có hợp âm chủ là La Thứ nhưng vào đoạn điệp khúc B thì được chuyển điệu thành La Trưởng và khi soạn đoạn dạo đầu thì bạn sẽ thực hiện trên nền hòa âm của hai giọng đó.
- Chỉ trình bày theo nhịp điệu đặc biệt của bản nhạc
Nhịp điệu đặc biệt của bản nhạc có nghĩa là sử dụng lại nguyên bộ trống của tiết điệu mà bạn chọn cho đoạn dạo đầu của bản nhạc hoặc cũng sẽ kết hợp thêm vài hợp âm nào đó sao cho phù hợp nhất. Cách tạo đoạn dạo đầu như thế thường được áp dụng đối với các bản nhạc theo phong cách nhạc nhẹ.
- Chơi đúng nhịp (phổ biến nhất)
- Bạn chỉ chơi qua một lượt hợp âm chủ của bản nhạc rồi ngay sau đó đi thẳng vào giai điệu chính của bản nhạc. Mặc dù cách soạn đoạn dạo đầu như vậy chưa thật sự ấn tượng nhưng bằng cách đó bạn đã giúp người hát có thể lấy được (ton) giọng chuẩn của bài hát và họ sẽ hát đúng với phần nhạc đệm đàn của bạn. Cần lưu ý rằng cách chơi đúng nhịp như trên thường chỉ được sử dụng đối với những bản nhạc có tính chất đặc trưng.
- Sử dụng vòng hợp âm
- Bạn sẽ lấy một hoặc một vài hợp âm của một câu nhạc tiêu biểu nào đó trong bản nhạc làm hợp âm cho đoạn dạo đầu. Theo đó, tay trái của bạn lần lượt rải các nốt của hợp âm đã chọn còn tay phải của bạn sẽ chập hợp âm trên các hợp âm theo tiết điệu của bản nhạc. Cách tạo đoạn dạo đầu như vậy giúp tạo ấn tượng và gây ngạc nhiên cho người nghe, khi các hợp âm được chơi vừa dứt thì giọng của người hát cũng bắt đầu vào ngay đoạn phiên khúc A hoặc đoạn điệp khúc B của bản nhạc;
- Bạn cũng sẽ sử dụng các hợp âm + 6, hợp âm 9, hợp âm 7, hợp âm 4 là các hợp âm màu hay còn được gọi là các hợp âm mở rộng để soạn đoạn dạo đầu;
- Xa hơn nữa, bạn cũng sẽ lấy các hợp âm có trong một hoặc hai câu nhạc tiêu biểu nào đó trong bản nhạc làm các hợp âm cho đoạn dạo đầu. Tiếp theo, tay phải của bạn sẽ chơi các nốt của âm giai theo hợp âm chủ của bản nhạc trên nền của các hợp âm mà bạn đã chọn sao cho các nốt nhạc đó rơi vào các phách mạnh của các nốt có trong các hợp âm mà bạn đã chọn tại từng ô nhịp. Chú ý, nếu đó là ô nhịp chót của câu nhạc đã chọn để từ đó di chuyển quay về hợp âm chủ bậc I thì bạn nên đổi nó thành hợp âm bậc V để tạo sức hút từ hợp âm 7 át về hợp âm chủ rồi dừng lại, lấy đà rồi đi thẳng vào giai điệu chính của bạn nhạc ở bậc I;
- Bạn sẽ dậm hoặc rải các nốt nhạc có trong vòng hợp âm mà bạn đã chọn: ví dụ như:
- Vòng hợp âm I-IV-V. Ví dụ: C-F-G7-C;
- Vòng hợp âm I-IV-V-I-V (áp dụng cho cả giọng trưởng và giọng thứ). Ví dụ: Am-Dm-E-Am – E7-Am;
- Vòng hợp âm I-VI-II-V (I-V) (áp dụng cho giọng trưởng). Ví dụ: C-Am-Dm-G7-C;
- Vòng hợp âm quãng ba I-VI-IV-V (I-V) (áp dụng cho giọng trưởng và giọng thứ). Ví dụ: Am-F-Dm-E7-Am;
- Vòng hợp âm quãng hai lùi dần âm Bass I-VII-VI-V (I-V) (áp dụng cho giọng thứ). Ví dụ: Cm-Bb-Ab-G7-Cm;
- Vòng hợp âm quãng bốn lớn I-IV-VII-III-VI-II-V (I-V) (áp dụng cho giọng thứ). Ví dụ: Dm–Gm–C–F–Bb–E (Eb, Em7-5, Gm, Gm6) – A7;
- Vòng hợp âm I-III-IV-V (áp dụng cho giọng trưởng). Ví dụ: C-Em-F-G7-C;
- Vòng hợp âm I-III-VI-V (áp dụng cho giọng trưởng) Ví dụ: C-Em-Am-G7-C;
- Vòng hợp âm I-II-V-I-V (áp dụng cho giọng trưởng). Ví dụ: C-Dm-G-C-G7-C;
- Vòng hợp âm Canon I-V (đảo 1)-VI-III (đảo 1)-IV-I (đảo 1)-VI-V (áp dụng cho giọng trưởng);
- Kết hợp hai hoặc nhiều vòng hợp âm ở trên lại với nhau; và
- Sẽ sử dụng các hợp âm màu (+ 6, 7, 9, 4).
- Bạn cũng sẽ mô phỏng lại giai điệu của bản nhạc. Để làm được điều này, bạn cần biết những cách sau đây:
- Bạn sao y nguyên si (giống cả về cao độ và tiết tấu) mô-típ chính của bản nhạc (thường đó chỉ là vài nốt nhạc ở ngay câu đầu tiên của bản nhạc) để làm đoạn dạo đầu với số ô nhịp chẳn. Để có đoạn dạo đầu hay, bạn nên thay đổi cao độ của chúng bằng cách di chuyển đoạn mô-típ đó lên hoặc xuống từ một đến hai quãng tám;
- Bạn sao y nguyên si một đến hai câu nhạc nào đó có tính chất tiêu biểu trong bản nhạc để làm đoạn dạo đầu. Sau đó, bằng cách giữ nguyên tiết tấu của đoạn nhạc đó nhưng bạn sẽ thay đổi một phần hoặc toàn bộ cao độ của nó. Cũng để đoạn dạo đầu được hay, bạn nên thay đổi cao độ của đoạn nhạc đó bằng cách di chuyển nó lên hoặc xuống từ một đến hai quãng tám;
- Bạn sao nguyên si một đến hai câu nhạc nào đó có tính chất tiêu biểu trong bản nhạc để làm đoạn dạo đầu. Sau đó, bạn giữ lại một phần tiết tấu (có biến tấu một ít) và thay đổi cao độ của chúng. Để đoạn dạo đầu hay, bạn nên thay đổi cao độ của đoạn nhạc đó bằng cách di chuyển chúng lên hoặc xuống từ một đến hai quãng tám;
- Bạn lấy chất liệu của bản nhạc bằng cách chọn một đoạn nhạc hay nào đó trong một đoạn nhạc (không quan trọng đoạn đó thuộc phiên khúc A hay điệp khúc B) miễn sao nó có tính chất tiêu biểu, điển hình của bản nhạc để làm tiết tấu chuẩn (thường có tiết tấu lặp đi lặp lại) rồi thay đổi các nốt của đoạn nhạc đó theo mẫu âm hình đệm của tiết điệu bản nhạc theo vòng hợp âm mà bạn đã chọn rồi từ đó đi vào phiên khúc A. Chú ý, để cân đối thì đoạn nhạc đó sẽ là các ô nhịp chẳn, trừ một vài trường hợp đặc biệt tác giả bản nhạc cố ý làm cho bản nhạc bị lẻ ô nhịp. Tuy nhiên, cần chú ý rằng khi lặp lại các mẫu âm hình đệm đó ở tay phải thì ngay khi chơi xong lần thứ hai thì bạn phải biết cách biến tấu nó đi cho phong phú bằng cách thêm vào hoặc cắt bớt nốt nhạc của đoạn đó rồi quay trở lại với mẫu âm hình đệm đã chơi;
- Bạn cũng lấy chất liệu của bản nhạc bằng việc chọn một đoạn giai điệu hay nào đó trong đoạn nhạc có tính chất tiêu biểu, điển hình của bản nhạc làm tiết tấu chuẩn và thêm vào hoặc cắt bớt một phần của mẫu âm hình đệm đó cũng như thay đổi các nốt của mẫu âm hình đệm đó ở vòng hợp âm mà bạn đã chọn. Tuy nhiên, cần chú ý rằng khi lặp lại các đoạn mẫu âm hình đệm đó ở tay phải thì khi chơi xong đến lần thứ hai, bạn nên biến tấu chúng bằng cách tăng hoặc giảm số nốt có trong mẫu âm hình đệm để tránh nhàm chán rồi quay lại với mẫu âm hình đệm đã chơi. Bạn sử dụng vòng hợp âm đi xuống theo âm giai diatonic (hay chọn vòng hợp âm đi lên Ví dụ như Am – G – F – E7 – Am nhưng sẽ không hay bằng đi xuống). Chú ý, phần tiết tấu của hai hợp âm Am và G nên giống nhau để giúp định hình tiết tấu, nhưng khi đến hợp âm F thì bạn phải biến tấu để không bị nhàm chán rồi khi đến hai phách đầu của hợp âm E7 thì bạn quay trở lại với tiết tấu đã chọn nhưng ở hai phách kế tiếp sau đó thì bạn sẽ không theo tiết tấu đã chọn nữa mà chỉ áp dụng chức năng nối dẫn từ hợp âm E7 về hợp âm Am bằng cách chạy trên âm giai diatonic làm sao để từ hợp âm E7 về được hợp âm Am. Nếu chưa muốn dừng lại ở đó mà muốn đi thêm một vòng hòa âm nữa, bạn không nên cho giai điệu chạy thẳng về nốt gốc của hợp âm Am mà chỉ cho giai điệu chạy về nốt ở bậc III hoặc nốt ở bậc V của hợp âm Am. Sau đó, bạn sẽ chơi thêm vòng hợp âm đó một lần nữa nhưng ở lần sau này bạn từ hợp âm Am di chuyển đến hợp âm G thì tiết tấu đã được biến tấu so với lần đầu một ít, đến hợp âm F thì được biến tấu thêm lần nữa để rồi đến hai phách đầu của hợp âm E7 sẽ dẫn về hợp âm Am tương tự như ở trên nhưng sẽ di chuyển về nốt gốc của hợp âm Am. Xin xem thêm phần hướng dẫn về các vòng hợp âm thông dụng trong đệm đàn piano của Quyển sách hướng dẫn này; và
- Bạn chọn một đoạn nhạc hay hoặc tiêu biểu nào đó trong bản nhạc rồi dùng các bè trên hoặc bè dưới của bản nhạc để thay đổi cao độ của đoạn nhạc đó nhưng vẫn giữ nguyên tiết tấu gốc kết hợp với sự phát triển đôi chút của phần giai điệu để giúp đoạn dạo đầu thêm phần phong phú.
- Tương phản với giai điệu của bản nhạc
- Bạn tạo dấu ấn đặc biệt cho đoạn dạo đầu bằng một cách nào đó để bất kỳ ai nghe đến đoạn dạo đầu đó cũng biết người hát đang chuẩn bị hát bản nhạc nào. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng cách này hơi bị lạc đề vì khi nghe đoạn tự chế đó thì nó sẽ không giống với giai điệu của bản nhạc cho lắm nên đoạn dạo đầu nào được soạn như vậy phải hình tượng được nội dung của bản nhạc;
- Bạn sáng tạo một giai điệu nào đó trên vòng hòa âm của bản nhạc theo một trong các nguyên tắc sau đây: (1) các nốt tại các phách mạnh là các nốt có trong hợp âm hoặc ít nhất thì các nốt có trong hợp âm phải chiếm đa số trường độ trong ô nhịp đó; (2) giai điệu nên được tiến hành liền bậc ở các quãng gần ví dụ như quãng hai, quãng ba, quãng bốn nhằm tạo ra một giai điệu đẹp và hòa quyện hơn và phần kết của đoạn dạo đầu nên cho hút dẫn về hợp âm chủ của bản nhạc. Bạn không nên chơi ở các quãng xa từ quãng năm trở lên trừ khi di chuyển giai điệu qua lại giữa các nốt nhạc có trong hợp âm hoặc nếu có thể dùng quãng xa khi bạn chuyển từ đoạn này sang đoạn khác; (3) bạn nên nhắc lại giữa các mô-típ/câu (lặp lại hướng đi của giai điệu hoặc lặp lại tiết tấu hoặc có thể là cả hai). Để thực hiện cách này, bạn cần cảm nhận được bản nhạc một cách sâu sắc để từ đó soạn ra một đoạn dạo đầu không sử dụng bất kỳ chất liệu nào của giai điệu nhưng vẫn làm cho người nghe cảm nhận được cái hồn của bản nhạc đó;
- Bạn sử dụng kỹ thuật Ad libitum (hoặc còn gọi là ad lib) tức là dùng nhịp một cách tùy ý, có lúc nhanh lúc chậm nhưng phải là nhịp co giãn (Rubato) (thường thì nhịp Ad libitum sẽ chậm hơn nhịp chính của bản nhạc), tự do (có hoặc không có nhạc đệm và thường được sử dụng với các bản nhạc về Hà Nội). Đoạn dạo đầu theo phong cách này nên ngắn gọn vì thật sự người hát muốn được thể hiện bản thân. Đôi khi, bạn chỉ cần rải một hợp âm tiêu biểu nào đó của bản nhạc là đủ, phần rải đệm ad lib (đã vào đoạn phiên khúc A của bản nhạc) nên rớt cùng lúc với nốt giai điệu ở phách mạnh hoặc nếu có thể thì chậm hơn một tý nhưng phần rải đệm ad lib không được rớt trước nốt giai điệu ở phách mạnh). Cũng cần lưu ý rằng Ad Lib còn được sử dụng ở cuối bản nhạc, thường trước khi kết thúc hoặc ở giữa câu trong một đoạn nhạc với ý đồ nào đó của tác giả bản nhạc (còn được gọi là Rallentendo, Ritardando, v.v …);
- Bạn chơi toàn bộ đoạn điệp khúc B nếu đoạn điệp khúc B có trường độ ngắn hoặc sẽ chơi phân nữa của đoạn điệp khúc B nếu đoạn điệp khúc có trường độ dài để từ đó di chuyển trở lại đoạn phiên khúc A.
Để tạo hòa âm hay cho bản nhạc, khi các nốt giai điệu của đoạn dạo đầu rớt vào các phách mạnh, bạn nên cho rớt vào các nốt của hợp âm và những giai điệu được phát triển nào trùng với các nốt hợp âm ở các phách mạnh thì bạn nên tránh, đặc biệt là các âm Bass vì khi bị trùng như vậy thì sẽ không có hòa âm. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng không phải lúc nào các nốt giai điệu cũng cần tránh âm Bass của hợp âm để có hòa âm vì nếu làm như vậy thì đường đi của giai điệu sẽ không được đa dạng. Đôi khi, bạn phải đan xen giữa việc tránh và không tránh nốt giai điệu để giảm bớt sự nhàm chán hoặc sẽ tránh nốt giai điệu ở đoạn một nhưng lại cho chúng đan xen với nhau ở đoạn hai chẳng hạn.
Bài viết này của tôi được viết trên cơ sở dựa vào những kiến thức âm nhạc mà tôi đã được học cũng như những kinh nghiệm tập chơi đàn piano trong nhiều năm qua. Nếu bạn thấy những thông tin chia sẻ của tôi ở trên là hữu ích cho việc học đàn piano của bạn, xin hãy ủng hộ tôi bằng một cú click chuột vào website này nhé www.phuoc-partner.com. Cám ơn bạn rất nhiều và chúc bạn thành công chinh phục loại nhạc cụ khó tính này nhé. Xin chào bạn.
