Sáng tác nhạc tức là tác giả bản nhạc tạo ra một giai điệu nào đó rồi phát triển giai điệu đó. Vậy giai điệu là gì? Giai điệu sẽ được hiểu một cách nôm na là sự tập hợp của một số nốt mà lần lược xuất hiện liên tiếp nhau. Giai điệu trong tiếng Anh được gọi là Melody hoặc Tune, Voice, Line. Giai điệu (Melody)gồm ba thành phần chính là: Tiết tấu (Rhythm), Cao độ (Pitch) và Cường độ (Dynamic).
Đối với Tiết tấu (Rhythm)thìgồm các thành phần sau đây: – thứ nhất là Motif hay còn được gọi là Motive (tiếng Việt được gọi là Mô-Típ hoặc đoạn nhạc khởi ý), thứ hai làPhrase (Câu nhạc), thứ ba làSection (Đoạn nhạc, hoặc còn gọi là Khúc nhạc hoặc Nhạc khúc). Trong đó, Mô-Típ được xem là thành phần nhỏ nhất nhưng lại là thành phần quan trọng nhất, nhiều Mô-Típ kết hợp với nhau rồi kết hợp tiếp với một số thành phần khác để tạo thành một câu nhạc, nhiều câu nhạc kết hợp với nhau sẽ tạo thành một đoạn nhạc và sau cùng nhiều đoạn nhạc kết hợp lại sẽ hình thành một bản nhạc hoàn chỉnh.
Một bản nhạc thường sẽ có một đoạn (A), hai đoạn (A, B) hoặc ba đoạn (A, B, Á). Mỗi đoạn sẽ có vài câu và các câu kết nối với nhau để tạo thành một đoạn. Có một số bản nhạc có tới bốn đoạn (A, B, C, Á) trong đó C là đoạn cầu nối (ví dụ bài Và Con Tim đã vui trở lại của Đức Huy có đoạn cầu nối (… nếu tôi phải đi qua vực sâu tối, tôi sẽ không sợ hãi gì, vì người ở gần bên tôi mãi…).
Trình tự biểu diễn một bản nhạc phổ thông thường có kết cấu với sự tham gia của năm thành phần chính: Đoạn dạo đầu (Intro), Trình bày (Presentation), Cầu nối (Episode) hoặc dạo giữa hoặc còn gọi là Giang tấu (Interlude), Tái hiện (Reprodution), và Kết (Ending). Cũng có trường hợp đoạn dạo đầu lại được dẫn bằng cách để ca sĩ nói dẫn hoặc đọc thơ.
Mô-Típ là một nét nhạc ngắn cô đọng, điển hình và độc đáo và thường nằm ở ngay đầu của bản nhạc, nó sẽ chỉ là một vài nốt trong nửa, một hoặc hai ô nhịp hoặc dài nhất cũng chỉ đến bốn ô nhịp nhưng Mô-Típ phải có ít nhất một phách mạnh. Mô-Típ giúp tạo ra ý tưởng chủ đạo cho bản nhạc hoặc thể hiện được tính chất hoặc tính cách đặc trưng của bản nhạc. Có hai loại Mô-Típ là Mô-Típ giai điệu và Mô-Típ tiết nhịp. Trong khi Mô-Típ giai điệu tập trung vào chất lượng của quãng và đường cong giai điệu để làm cơ sở phát triển tạo thành bản nhạc thì Mô-Típ tiết nhịp lại tập trung vào mẫu âm hình của tiết điệu. Khi một mẫu âm hình tiết điệu được lặp lại thì nó sẽ trở thành Mô-Típ tiết nhịp. Mô-Típ sẽ là dài hoặc ngắn, đơn giản hoặc phức tạp.
Vậy làm sao bạn tìm được Mô-Típ của một bản nhạc? Nói chung, Mô-Típ thường nằm ở ngay đầu của đoạn phiên khúc A của bản nhạc. Từ một Mô-Típ ngắn gọn đó, tác giả bản nhạc sẽ phát triển nó bằng nhiều cách khác nhau. Hãy lưu ý, để phần Mô-Típ và phần Mô-Típ phát triển sẽ hòa quyện với nhau liền lạc thì phần Mô-Típ phát triển phải có đầy đủ thành phần của Mô-Típ chính hoặc sẽ chỉ là một phần của Mô-Típ chính.
Nói chung, sau khi tìm được Mô-Típ chính thì tiếp theo bạn cần biết là Mô-Típ được phân loại như thế nào để rồi từ đó biết cách sử dụng chúng đúng nơi, đúng lúc. Theo đó:
- Lặp lại nguyên si Mô-Típ chính –là lặp lại Mô-Típ cùng bậc và cùng tiết tấu với Mô-Típ chính;
- Mô phỏng nghiêm khắc Mô-Típ chính –là lặp lại giống y tiết tấu của Mô-Típ chính nhưng lại ở bậc cao hơn hoặc thấp hơn một cách đều nhau so với Mô-Típ chính;
- Mô phỏng tự do Mô-Típ chính –là lặp lại giống y tiết tấu của Mô-Típ chính nhưng ở bậc cao hơn hoặc thấp hơn và lại không đều nhau so với Mô-Típ chính;
- Thu ngắn Mô-Típ chính – là cắt bỏ đi một vài mảnh của Mô-Típ chính;
- Mở rộng Mô-Típ chính –là làm dài Mô-Típ chính bằng cách chèn các chất liệu mới vào giữa Mô-Típ chính;
- Đảo ảnh (soi gương) –là viết lại nguyên si Mô-Típ chính nhưng ngược lại từ cuối ra đầu và giữ nguyên tiết tấu;
- Tách Mô-Típ chính thành mảnh –là tách Mô-Típ chính thành từng mảnh rồi sử dụng các mảnh đó để tạo thêm các câu nhạc kế tiếp của từng mảnh;
- Biến tấu Mở dài Mô-Típ –là tạo thêm các chất liệu tiết tấu mới hoặc sử dụng các mảnh của Mô-Típ chính hoặc lặp lại một mảnh nào đó của Mô-Típ chính;
- Lộn ngược Mô-Típ chính –là lộn ngược Mô-Típ chính đi nhưng không phải là đảo quãng;
- Thay đổi tiết nhịp của Mô-Típ chính –là bằng cách thay đổi trường độ (ngắn hoặc dài hơn) một vài nốt có trong Mô-Típ chính;
- Thêm các nốt hoa mỹ vào Mô-Típ chính – tức là thêm các nốt hoa mỹ vào trong Mô-Típ chính nhưng độ dài của Mô-Típ chính vẫn không thay đổi;
- Làm chậm lại trường độ của Mô-Típ chính –là làm chậm lại thời gian của Mô-Típ chính hoặc chỉ làm chậm lại thời gian của một mảnh nào đó của Mô-Típ chính;
- Tăng trường độ của Mô-Típ chính –là tăng thời gian của Mô-Típ chính hoặc chỉ là tăng thời gian của một mảnh nào đó của Mô-Típ chính;
- Đảo thứ tự mảnh –là đảo thứ tự các mảnh của Mô-Típ chính; và
- Bớt nốt trong Mô-Típ chính – là bớt đi một số nốt nào đó trong Mô-Típ chính nhưng độ dài của Mô-Típ chính vẫn không thay đổi.
Câu nhạc thường có độ dài từ 2, 3, 4, 8, 16, 32, v.v… ô nhịp và các câu nhạc sẽ có độ dài bằng nhau hoặc chỉ là gần bằng nhau. Còn đối với các đoạn nhạc thì đôi lúc chúng khác nhau về Mô-Típ và câu nhạc ví dụ như giang tấu, đoạn dạo đầu, đoạn điệp khúc B.
Khi sáng tác một bản nhạc, bạn phải làm thế nào để các nốt giai điệu có đi lên và đi xuống theo sơ đồ lượn sóng để giai điệu có lúc trầm lúc bổng giúp dễ đi vào lòng người. Trong giai điệu cũng như hòa điệu, nếu giai điệu có nhảy quãng thì cũng chỉ nhảy tối đa một quãng tám. Các quãng tăng và quãng giảm của giai điệu thường sẽ rất khó hát. Dòng nhạc nào có các quãng hai tăng và bốn tăng thì đó là những quãng bị cấm sử dụng vì không có hòa âm.
Trong một đoạn nào đó của bản nhạc thì tiết tấu của giai điệu không nên lặp đi lặp lại quá hai lần, sau hai lần thì bạn nên thay đổi tiết tấu bằng cách giảm bớt hoặc phát triển thêm các nốt tiết tấu của hai lần trước để không bị lặp lại gây nhàm chán cho người nghe rồi sau đó bạn lại quay trở lại với tiết tấu ban đầu nếu bạn muốn như vậy.
Bài viết này của tôi được viết trên cơ sở dựa vào những kiến thức âm nhạc mà tôi đã được học cũng như những kinh nghiệm tập chơi đàn piano trong nhiều năm qua. Nếu bạn thấy những thông tin chia sẻ của tôi ở trên là hữu ích cho việc học đàn piano của bạn, xin hảy ủng hộ tôi bằng một cú click chuột vào website này nhé www.phuoc-partner.com. Cám ơn bạn rất nhiều và chúc bạn thành công chinh phục loại nhạc cụ khó tính này nhé. Xin chào bạn.