Sáng tác nhạc là một quá trình phức tạp nhưng thú vị trong việc tạo ra một bản nhạc hoàn chỉnh. Giai điệu, là trái tim của bản nhạc, là sự kết hợp liên tục của các nốt nhạc, bao gồm các yếu tố như tiết tấu, cao độ và cường độ.
Tiết tấu, với vai trò quan trọng trong việc tạo ra nhịp điệu cho bản nhạc, giúp người chơi nhạc bước vào nhịp điệu của bài hát một cách dễ dàng. Cao độ, với khả năng quyết định cao thấp của âm thanh, tạo ra một sự phân biệt giữa các nốt nhạc và tạo nên một giai điệu độc đáo. Trong khi đó, cường độ là yếu tố quan trọng giúp người nghe cảm nhận được động lực và cảm xúc của bản nhạc.
Tiết tấu – một yếu tố cực kỳ quan trọng của âm nhạc, bao gồm ba thành phần chính: Mô-típ, Câu nhạc, và Đoạn nhạc. Mô-típ được xem là thành phần cốt lõi nhất và là nền tảng cho toàn bộ bản nhạc. Bằng cách kết hợp nhiều Mô-típ với nhau, bạn có thể tạo ra một câu nhạc, và nhiều câu nhạc lại kết hợp với nhau để tạo thành một đoạn nhạc. Cuối cùng, nhiều đoạn nhạc kết hợp với nhau sẽ tạo ra một bản nhạc hoàn chỉnh. Tất cả các thành phần trong Tiết tấu đều đóng vai trò quan trọng để tạo nên một bản nhạc đầy cảm xúc và thú vị.
Như bạn có thể đã biết, một bản nhạc thông thường có cấu trúc với năm thành phần chính, bao gồm: Đoạn dạo đầu, Trình bày, Cầu nối hoặc dạo giữa, Tái hiện và Kết thúc. Bản nhạc có thể có một, hai hoặc ba đoạn, với mỗi đoạn bao gồm vài câu được kết nối với nhau để tạo thành một đoạn. Đôi khi đoạn dạo đầu được sử dụng để ca sĩ nói dẫn hoặc đọc thơ. Nếu bản nhạc có bốn đoạn, thì đoạn C thường được sử dụng làm đoạn cầu nối.
Mô-típ là một nét nhạc ngắn gọn, đặc trưng và độc đáo xuất hiện ở đầu bản nhạc. Mô-típ có thể chỉ bao gồm một vài nốt nhạc trong nửa hoặc toàn bộ một ô nhịp, hoặc dài tới bốn ô nhịp nhưng phải có ít nhất một phách mạnh. Mô-típ đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra ý tưởng chủ đạo hoặc thể hiện tính chất đặc trưng của bản nhạc.
Mô-Típ được chia thành hai loại là Mô-Típ giai điệu và Mô-Típ tiết nhịp. Mô-Típ giai điệu tập trung vào cách sắp xếp các nốt nhạc theo đúng quãng và đường cong giai điệu để tạo ra một bản nhạc hoàn chỉnh, trong khi Mô-Típ tiết nhịp tập trung vào cách lặp lại mẫu âm hình của tiết điệu. Mô-Típ có thể dài hay ngắn, đơn giản hay phức tạp, tùy thuộc vào sự sáng tạo của tác giả.
Vậy làm thế nào để bạn có thể tìm ra Mô-Típ của một bản nhạc? Thường thì Mô-Típ sẽ xuất hiện ở đầu đoạn phiên khúc A của bản nhạc. Tuy nhiên, để phần Mô-Típ và phần Mô-Típ phát triển hòa quyện với nhau, phần Mô-Típ phát triển phải bao gồm đầy đủ các thành phần của Mô-Típ chính hoặc ít nhất một phần của Mô-Típ chính.
Để tạo ra một bản nhạc độc đáo và ấn tượng, bạn cần hiểu rõ cách phát triển Mô-Típ và sử dụng chúng một cách sáng tạo và linh hoạt. Khi tìm ra Mô-Típ, bạn có thể phát triển nó theo nhiều cách khác nhau để tạo ra một bản nhạc đầy cảm xúc và sáng tạo. Có nhiều cách để phát triển mô-típ, bao gồm:
- Lặp lại nguyên văn mô-típ chính: đơn giản là lặp lại mô-típ ở cùng bậc và tiết tấu với mô-típ chính;
- Mô phỏng nghiêm khắc mô-típ chính: lặp lại mô-típ với tiết tấu giống như mô-típ chính, nhưng ở bậc cao hơn hoặc thấp hơn một cách đều nhau so với mô-típ chính;
- Mô phỏng tự do mô-típ chính: lặp lại mô-típ với tiết tấu giống như mô-típ chính, nhưng ở bậc cao hơn hoặc thấp hơn và không đều nhau so với mô-típ chính;
- Thu ngắn mô-típ chính: loại bỏ một vài mảnh của mô-típ chính;
- Mở rộng mô-típ chính: thêm các chất liệu mới vào giữa mô-típ chính để tạo ra một đoạn nhạc dài hơn;
- Đảo ảnh (soi gương): viết lại mô-típ chính từ cuối ra đầu và giữ nguyên tiết tấu;
- Tách mô-típ chính thành các mảnh: tách mô-típ chính thành từng mảnh và sử dụng các mảnh đó để tạo thêm các câu nhạc kế tiếp của từng mảnh;
- Biến tấu mở rộng mô-típ: tạo thêm các chất liệu tiết tấu mới hoặc sử dụng các mảnh của mô-típ chính hoặc lặp lại một mảnh nào đó của mô-típ chính;
- Lộn ngược mô-típ chính, tức là chơi lại các nốt nhạc theo thứ tự ngược lại so với mô-típ ban đầu, mà không cần đảo quãng;
- Thay đổi tiết nhịp của mô-típ chính bằng cách thay đổi độ dài của một vài nốt trong mô-típ;
- Thêm các nốt hoa mỹ vào mô-típ chính bằng cách chèn thêm các nốt nhạc tinh tế vào mô-típ chính mà không làm thay đổi độ dài của nó;
- Làm chậm lại hoặc tăng tốc độ của mô-típ chính bằng cách tăng hoặc giảm thời gian của mô-típ, hoặc chỉ của một phần của nó;
- Đảo thứ tự các mảnh của mô-típ chính cũng là một cách để tạo ra sự đa dạng, cho phép chơi lại các phần của mô-típ theo một thứ tự khác; và
- Bớt một số nốt trong mô-típ chính mà không làm thay đổi độ dài của nó, tạo ra một biến thể mới của mô-típ ban đầu.
Trong sáng tác nhạc, độ dài của các câu nhạc thường khác nhau nhưng cần giữ cho các câu nhạc bằng hoặc gần bằng nhau để tạo sự ổn định cho bản nhạc. Tuy nhiên, các đoạn nhạc như giang tấu, đoạn dạo đầu hay đoạn điệp khúc B thường khác nhau về Mô-Típ và câu nhạc. Để tạo sự thăng trầm phù hợp và cảm giác nhạc đi vào lòng người, việc điều chỉnh độ cao thấp của nốt giai điệu theo một sơ đồ lượn sóng là cần thiết. Trong giai điệu và hòa điệu, sử dụng quãng tám để nhảy quãng là phù hợp nhất, vì những quãng tăng và giảm lớn hơn sẽ không có hòa âm và gây khó khăn cho người hát.
Để tránh sự nhàm chán trong đoạn nhạc, bạn cần thay đổi tiết tấu bằng cách giảm bớt hoặc phát triển thêm các nốt tiết tấu của các lần trước. Tuy nhiên, bạn cũng cần trở lại với tiết tấu ban đầu để duy trì sự liên tục và thống nhất cho bản nhạc. Ngoài ra, nếu tiết tấu của giai điệu được lặp lại quá nhiều lần, sẽ dẫn đến cảm giác nhàm chán cho người nghe. Vì vậy, bạn nên thay đổi tiết tấu để tạo sự đổi mới cho bản nhạc và tránh tình trạng nhàm chán này.