Bạn phải biết về tiết nhịp vì tiết nhịp rất quan trọng trong đệm hát và độc tấu piano theo phong cách nhạc nhẹ, nó được xem là nền móng và linh hồn của bản nhạc, đặc biệt khi bạn chơi piano trong một ban nhạc, hoặc chơi piano trong phòng thu cùng với những người chơi các loại nhạc cụ khác, hoặc chỉ đơn giản là thu tiếng đàn piano trước và thu tiếng hát trên nền nhạc piano sau, bạn đều phải tuân theo tiết nhịp. Nếu không thống nhất được tiết nhịp, bản nhạc của bạn sẽ trở nên lộn xộn, các loại nhạc cụ khác sẽ không biết được chính xác khi nào thì họ sẽ vào nhịp, vocal chệch choạc, mạnh ai nấy chơi. Đơn vị đo của tempo là BPM (Beats per minute) và Johann Mälzel đã chế tạo ra máy đập nhịp (metronome) vào năm 1816. Trong một phút, máy đập nhịp sẽ chia đều và đập nhịp cho bạn. Ví dụ, tempo 60 có nghĩa là mỗi giây metronome sẽ đập một lần.
Khi không có tiếng trống thì chân trái của bạn sẽ đảm nhận nhiệm vụ giữ nhịp với sự hỗ trợ của mẫu âm hình đệm bên tay trái. Khi đã giữ được nhịp thì tay phải của bạn mới có chỗ trụ vững để nhẹ nhàng lướt trên phím đàn bằng việc sử dụng các thủ pháp biểu diễn ví dụ như tô điểm, lót câu, chèn, nối, dẫn, chạy ngón hỗ trợ và làm nổi bật giai điệu. Sau khi đã giữ được nhịp, tay phải của bạn sẽ chơi lơi giai điệu để làm cho bản nhạc được mềm đi, tạo sự du dương, hòa quyện cho bản nhạc. Giữ được tiết nhịp cũng giúp bạn không bị cuốn theo ca sĩ khi ca sĩ hát lơi nhịp mà ngược lại còn giúp kéo ca sĩ quay trở về với tiết nhịp của bản nhạc. Đặc biệt là khi bạn chơi các loại điệu có nhịp lỡ ví dụ như Bosanova, thì nhịp sẽ vô cùng quan trọng để tạo điểm tựa cho ca sĩ.
Khi đã vững về nhịp thì bạn sẽ biết được các trọng âm (đâu là các phách mạnh, phách mạnh vừa, phách yếu) của từng loại nhịp để rồi từ đó kết hợp với những vị trí cần đặt trọng âm của tiết điệu mà bạn đã chọn để chủ động nhấn nhá mẫu âm hình đệm của tay trái và giai điệu của tay phải với cường độ lớn nhỏ sao cho phù hợp để tạo sắc thái cho bản nhạc.
Bạn cũng cần phân biệt một cách rõ ràng giữa bốn khái niệm sau đây: “tiết nhịp”, “tiết tấu”, “tiết điệu” và “riff” vì có dù đã học đàn piano đã lâu nhưng nhiều người vẫn chưa thể phân biệt được một cách rõ ràng bốn khái niệm trên dẫn đến việc diễn tả trọng âm (cường độ) không đúng và gián tiếp làm cho việc trình bày bản nhạc không được hay và đúng theo yêu cầu của tác giả bản nhạc. Theo đó, “tiết nhịp” được hiểu là sự nối liền các phách mạnh (trọng âm) và các phách nhẹ trong một ô nhịp tùy vào số chỉ nhịp của bản nhạc. Có hai loại nhịp là nhịp chia hai và nhịp chia ba. Ví dụ, nhịp 4/4 có một phách mạnh, một phách mạnh vừa và hai phách nhẹ còn nhịp ¾ thì có một phách mạnh và hai phách nhẹ.
Còn “tiết tấu” nói chung là khái niệm đề cập đến sự sắp xếp các âm thanh chuyển động ngắn, dài khác nhau, tập hợp lại thành từng nhóm nhỏ hoặc từng nhóm lớn một cách khéo léo theo ý đồ của tác giả bản nhạc và Mô-típ được xem là một ví dụ điển hình của tiết tấu.
Trong khi đó, “tiết điệu” lại được xem là một công thức của tiết tấu và được sử dụng rất phổ biến dựa trên một loại tiết nhịp nhất định và khi chơi bản nhạc theo một tiết điệu nào đó thì bạn phải chơi làm sao cho ra được đúng chất của tiết điệu đó cho dù, tùy vào từng vị trí trong bản nhạc, mà bạn có lúc thì chơi giãn lượt hay chơi mở rộng chứ không phải lúc nào bạn cũng chơi hoàn toàn giống với tiết tấu đặc trưng của chúng, ví dụ, tiết điệu tango, cha-cha-cha, v.v…
Ngoài ra, khái niệm “riff” là chỉ đến một đoạn nhạc hoặc một chùm hợp âm nào đó được lặp đi lặp lại trong một bản nhạc. Mô-típ khác riff ở chỗ mô-típ là một đoạn nhạc ngắn được lặp đi lặp lại trong nhiều phần của bản nhạc và có tính chất thống lĩnh, chi phối và được xem như là chủ đề của bản nhạc trong khi riff chỉ là một dòng giai điệu được lặp đi lặp lại ở một số vị trí khác nhau trong một bản nhạc và chỉ có mục đích chính là hỗ trợ làm đẹp cho giai điệu.
Như vậy, khi chơi đàn piano theo phong cách nhạc nhẹ thì ngoài việc chú ý đến trọng âm của tiết nhịp như trên, bạn còn phải chú ý đến trọng âm của tiết tấu. Một ví dụ rõ ràng cho sự phân biệt giữa tiết nhịp và tiết tấu là khi bạn sử dụng kỹ thuật lơi nhịp hay còn gọi là đảo phách hoặc nghịch phách. Mặt dù giai điệu ở tay phải của bạn khi chơi lơi nhịp sẽ không về ngay phách mạnh của ô nhịp kế tiếp như bình thường mà sẽ về sớm hơn hoặc trể hơn một trường canh theo ý đồ của bạn thì tại thời điểm đầu của ô nhịp kế tiếp, ngoài việc vẫn phải nhấn mạnh âm Bass của tay trái để có trọng âm của tiết nhịp thì ngay trước đó hoặc ngay sau đó (tùy thuộc vào việc bạn chọn lơi nhịp sớm hoặc trễ) tay phải của bạn vẫn phải chơi mạnh vào nốt giai điệu để có trọng tâm của tiết tấu. Một ví dụ khác đó là khi bạn chơi tiết điệu Tango ở tiết nhịp 4/4 mà âm hình tiết tấu của nó đòi hỏi bạn phải nhấn mạnh vào nữa phách cuối của ô nhịp trong khi vị trí này lại nằm ở phách yếu sau cùng của tiết nhịp 4/4 mà đáng lẽ ra nó sẽ không được chơi mạnh (bạn biết đó, nhịp 4/4 có bốn phách bao gồm: một phách mạnh, một phách yếu, một phách mạnh vừa và một phách yếu tiếp theo).
Nói chung, có hai loại nhịp chính mà bạn cần biết đó là nhịp đơn và nhịp kép.
Nhịp đơn là nhịp có một trọng âm (phách mạnh) trong một ô nhịp. Ví dụ: Nhịp 2/4, nhịp 2/8, nhịp 3/4, nhịp 3/8…
- Nhịp 2/4:
- Có hai phách, trong đó phách một thì mạnh và phách hai thì nhẹ;
- Trường độ của mỗi phách tương đương với một nốt đen; và
- Thường được sử dụng trong các bản nhạc thiếu nhi hoặc hành khúc vì tiết tấu của nó hợp với lẽ tự nhiên của con người.
- Nhịp 3/4
- Có ba phách, trong đó phách một thì mạnh và hai phách sau thì nhẹ;
- Trường độ của mỗi phách tương đương với một nốt đen; và
- Thường được sử dụng trong các bản nhạc mang tính chất nhịp nhàng vui tươi, sinh động.
- Nhịp 2/8
- Có hai phách, trong đó phách một thì mạnh và phách hai thì nhẹ; và
- Trường độ của mỗi phách tương đương với một móc đơn.
- Nhịp 3/8
- Có ba phách, trong đó phách một thì mạnh và hai phách sau thì nhẹ; và
- Trường độ của mỗi phách tương đương với một móc đơn.
Nhịp kép là nhịp có từ hai phách mạnh trở lên, được tạo ra bởi các loại nhịp đơn cùng loại vì thế chúng sẽ có thêm một trọng âm. Ví dụ: Nhịp 4/4, nhịp 4/8, nhịp 6/8, nhịp 9/8, v.v…
- Nhịp bốn phách
- Nhịp 4/4:
Là loại nhịp kép có bốn phách, tức là hai nhịp 2/4 cộng lại với nhau mà trong đó phách 1 thì mạnh, phách 2 thì nhẹ, phách 3 thì mạnh vừa và phách 4 thì nhẹ.
Trường độ của mỗi phách tương đương với một nốt đen.
- Nhịp 4/8
Là loại nhịp kép có bốn phách, đó là hai nhịp 2/8 cộng lại với nhau mà trong đó phách 1 thì mạnh, phách 2 thì nhẹ, phách 3 thì mạnh vừa và phách 4 thì nhẹ.
Trường độ của mỗi phách tương đương với một móc đơn.
- Nhịp 6 phách
- Nhịp6/8
Là nhịp kép có sáu phách, bao gồm hai nhịp 3/8 cộng lại với nhau, trong đó phách 1 thì mạnh, phách 2 và phách 3 thì nhẹ, phách 4 thì mạnh vừa, phách 5 và phách 6 thì nhẹ.
Mỗi phách tương đương với một móc đơn.
- Nhịp 6/4
Là loại nhịp kép sáu phách, gần như là hai nhịp 3/4 cộng lại, trong đó phách 1 thì mạnh, phách 2 thì và phách 3 thì nhẹ, phách 4 thì mạnh vừa, phách 5 và phách 6 thì nhẹ.
Trường độ của mỗi phách tương đương với một nốt đen.
- Nhịp 9 phách
- Nhịp 9/8
Là nhịp kép gồm 9 phách, tức là ba nhịp 3/8 cộng lại với nhau, trong đó phách 1 thì mạnh, phách 2 và phách 3 thì nhẹ, phách 4 thì mạnh vừa, phách 5 và phách 6 thì nhẹ, phách 7 thì mạnh vừa, phách 8 và phách 9 thì nhẹ.
Mỗi phách tương đương với một móc đơn.
- Nhịp 9/4
Là nhịp kép gồm chín phách, tức là ba nhịp 3/4 cộng lại với nhau, trong đó phách 1 thì mạnh, phách 2 và phách 3 thì nhẹ, phách 4 thì mạnh vừa, phách 5 và phách 6 thì nhẹ, phách 7 thì mạnh vừa, phách 8 và phách 9 thì nhẹ.
Mỗi phách sẽ tương đương với một móc đen.
- Nhịp 12 phách
- Nhịp12/8
Là nhịp kép gồm 12 phách, tức là bốn nhịp 3/8 cộng lại với nhau, trong đó phách 1 thì mạnh, phách 2 và phách 3 thì nhẹ, phách 4 thì mạnh vừa, phách 5 và phách 6 thì nhẹ, phách 7 thì mạnh vừa, phách 8 và phách 9 thì nhẹ, phách 10 thì mạnh vừa, phách 11 và phách 12 thì nhẹ.
Mỗi phách sẽ tương đương với một móc đơn.
- Nhịp hổn hợp (tức là kết hợp các nhịp đơn khác nhau lại với nhau)
- Nhịp 5/4
Nhịp 5/4 = Nhịp 2/4 + Nhịp 3/4 thì trọng âm rơi vào phách 1 và phách 3.
Nhịp 5/4 = Nhịp 3/4 + Nhịp 2/4 thì trọng âm rơi vào phách 1 và phách 4.
- Nhịp 7/4
Nhịp 7/4 = Nhịp 2/4 + Nhịp 3/4 + Nhịp 2/4 thì trọng âm rơi vào phách 1, phách 3 và phách 6.
Nhịp 7/4 = Nhịp 3/4 + Nhịp 2/4 + Nhịp 2/4 thì trọng âm rơi vào phách 1, phách 4 và phách 6.
Nhịp 7/4 = Nhịp 2/4 + Nhịp 2/4 + Nhịp 3/4 thì trọng âm rơi vào phách 1, phách 3 và phách 5.
- Nhịp biến đổi
- Trong một bản nhạc mà có sự thay đổi về chỉ số nhịp thì được gọi là nhịp biến đổi.
- Có hai trường hợp xảy ra như sau. Trường hợp 1 là nhịp biến đổi luân phiên đều đặn có chu kỳ nhất định thì có nghĩa rằng bản nhạc đó sẽ được luân phiên theo chu kỳ cứ một ô nhịp 2/4 thì sẽ tới một ô nhịp ¾ và được lặp lại đều đặn như vậy cho đến hết bản nhạc.
Khi nhịp có sự biến đổi luân phiên nhưng không đều đặn thì số chỉ nhịp sẽ được viết ngay trong bản nhạc trước khi có sự thay đổi nhịp.
Bài viết này của tôi được viết trên cơ sở dựa vào những kiến thức âm nhạc mà tôi đã được học cũng như những kinh nghiệm tập chơi đàn piano trong nhiều năm qua. Nếu bạn thấy những thông tin chia sẻ của tôi ở trên là hữu ích cho việc học đàn piano của bạn, xin hãy ủng hộ tôi bằng một cú click chuột vào website này nhé www.phuoc-partner.com. Cám ơn bạn rất nhiều và chúc bạn thành công chinh phục loại nhạc cụ khó tính này nhé. Xin chào bạn.